Кердача шера ц1айсаго даь ду1а:
КЕРДАЧА ШЕРА Ц1АЙСАГО ДАЬ ДУ1А
Керара боаг1а, керара баьннаб,
Дуне деррига сийрдадаьннад.

Дошох лепаш ба, лир сийрда ба,
Камаьрша боаг1а
Ва-а даьла дошо Малх!
Хьо боаг1а дарбан,
Хьо боаг1а даьттан.
Дарба дайтий у ма кхетийта тхона,
Моаршала ираз хилийта тхона,
Ц1и ц1ена йоагийла тха,
Кхоллама мел дар бартах де тха.
Ц1ена фарал ейта тхона,
Фарал хийла ялата,
Фарал хийла дахкара.
Тар-тарамаша х1алакдолда
У-б1еха ц1е-ц1алаш.
Б1аьсти беркате хилийта тха,
Ахка хьийкъа хилийта тха,
Гуйре фарала хилийта тха,
Йокъал ма ейта тхона,
Ма та-а йоачанаш хилийта тхона,
Йиша-воша дебаде тха,
Аьннача т1ехье хилийта тха,
Эг1а 1аса ма эшае тха,
Маг1а ага ма эшаде тха.
Ва-а, вез-воккха Даьла,
Фарал камаьрша ейта тхона!
Шу маьрша хилийта тха,
Ва-а, вез-воккха Даьла.
Хоастам ба Даьла дошоча Малха1
Тишадар д1адалда,
Къонлолда, къонлолда!
Кердачунца тоалолда!
Боаг1аш, эсала баьхкар ма алалахь,
Ва-а вез-воккха Даьла1
Ер кортош 1аьржа к1ай ц1ена жа
Хьона доаладаьд оаха,
Ва-а вез-воккха Даьла1
Очийта! Амин, ва Даьла!
Керда шу, г1алг1аша текъама ди лелабеча хана дездеш хиннад 1ан малх ц1аболаш (22-25 декабре). Цу бетта т1еххьарча ера дийнахьа, ц1айсаго (жрец) кхайкарал деш хиннад дунен йиъе оаг1орахьа – кхоана Ножгоанцхой Керда шу, хьакхоач, аьле. 1уйрина ду1а даьчул т1ехьаг1а, бераш юрташка д1ай=х1ай дохийташ хиннад Керда шу хьакхачарах кхайкарал де.
«Гаьга чура арабаьннаб» - цу дешашца г1алг1аша кхайкарал деш хиннад керда малх хьахиларца, кхыча тайпара а оалаш хиннад «малх наьна керара боаг1а» - аьле.
«Хьоанал» - из дош ду1а деча хана юкъе доаладеш хиннад кхыдолча дешашца бувзам беш да «беркате», «хьувкъаме», «сома», «дерста».
Тхьовра, хьалхарча хана, г1алг1ай тешаш хиннаб зуламе, дорха дола жинаш долга. Т1ехьаг1а шайт1аш оалаш хиннад царех.
«Кортош 1аьржа к1ай ц1ена жа» - лоамашка лела д1а1ама дола жа. Бусулба ди т1аэцалехь, к1ай боси, ц1енои г1алг1аша къоастаеш хиннай.
197- шера ткъо шу даьннача Бейни юртара вахархочунгара Гамботов Бориса дийцачох д1аяздяьд Дахкильгов Ибрах1има.
Цо дийцачох, из ц1ай – «фар» - д1ахьож хиннараш дукхача даькъе кхувш йоаг1а т1ехье я.
Шин йи1иго шо-шоай баламашта г1адж 1от1айилле, цу т1а г1олла к1ай киси 1от1а а тессе, наьха на1арга ухаш иллеш доахаш хиннад. Цар иллешца оалаш хиннад, шоай тиша мел йола х1ама д1аяьккха, ц1енна хоза мел яр 1ооттае. Наха берашта хьовла, б1араш луш хиннад, «фар» лелаяча бераша шоайла декъаш хиннад.
ФАР ЛЕЛАЯР
Наьха коага эттача илли оал:
Вочийта! Вочийта!
Фар йоаг1а! Фар йоаг1а!
Тишадар 1одаккха,
Кердадар хьалъолла!
Шу даькъала хилда!
Вочийта, вочийта!
Д1аелла на1араш,-
Цена фарал чуейта!
Д1аделла кораш,-
Тишденнар д1адаккха!
Шу даькъала хилда!
Вочийта1 Вочийта1
Хьада фуаш, хьада б1араш,
Камаьршаг1а хилалаш,
Денначунга хьежжа
Баркал хилда шоана!
Вочийта! Ва-а-вочийта!
Коа чубут. Х1амаш хьаенначул т1ехьаг1а илли оал:
Цена ц1и ма йойла шун!
Вахар даьтта хилда шун!
Барт тайна хилда шо!
Далла дошоча Малхо
Дездолда шо!
Вочийта! Вочийта!
Дебари дахкари,
Шу шерга мел уха,
Беркате хилда шун!
Ноджганц1а - Керда шу
Къоабал долда шун!
Керда шу даькъала хилда-а-а,
Фарал ма хадийла-а-а!
Амин, во Даьла!
1995 шера Яндарера кховзткъеи диъ шу даьннача вахархочунгара Албаков Терсбота Мусайгара д1аяздаьд Дахкильгов Ибрах1ама.
Кхувш йоаг1ача т1ехьенои, бераши, к1алт1а яха полтувш т1а а йийхе, г1аджамаш бе а ехке шоай юртаи, лоалахара юрташкеи на1арга ухаш иллеш доахаш хиннад г1аджамаш лестаеш. Шоашта б1араш а, фуаш а, хьовла а денначул т1ехьаг1а, г1аджамаш 1о а етташ ловцаш доахаш д1ахо илли оалаш хиннад цар.
«Фара» яхача деша, бусулба ди т1аэцалехь г1алг1аша, чудоаг1аш хиннад «хьувкъам», «ираз», «шортта» яха дешаш. Масала, сага ловца боаккхаш хилча оалаш хиннад: «фарал хилда шун» (пусть у вас будет «фарал» - изобилие), «гий фарал хилда шун!» (пусть будет пиршественное блюдо – «гий» у вас изобильным – «фарал»), «ворх1 во1а фарал йойла хьо» (благодать на семерых сыновей – пожелание невесте) иштта д1ахо а.
Вочи(йта) е очий(та) – языческо-христиански ду1ашта юкъе доаладу дош. Из дош гарга доаладе йиш я «амин» яхача деша.
Хьалхара хана Керда шу хьакхачалехь (25 декабрь хьахулача бийсана, малх гон кхастача хана) тиша мел енна х1амаш (пхьег1аш, ц1аг1ара поартал, т1абувха г1ирса) корах ара кховсаш хиннай, т1аккха юстаръяхий йоагаеш хиннай, царца цхьана во мел дар даьга д1адаргдолаш.
Ноджганц1а – цу дешай этимологи йовзаш яц. Хьалхарча хана цу дешашца январь бутт белгалбоаккхаш хиннаб – «ноджой бутт».хила тарлу, цу дешай хьалхара дакъа «но», «новруз» яхача дешаца цхьан тайпара дувзаденна хилар.
PS: Йоазонхочо, журналисто Мерешков Султана яхачох, дош «ноджг1онца массехк тайпара хозаш яздеш а да: ножгоанцхой, гоанцхой, наджаганц1ай.
Материал кийчъяр

ДЗОВРНАЬКЪАН АЗА

Сердало