Сагага дика кхоаче а во кхоаче а,дIа а дахе, цун оагIо хьаллоацаш, эшача хIаманга хьожаш,оамал я вай.Дика гIулакх,эшаш болх ба из,нахага паргIато яхьаш,наьха бала байбеш гIулакх а да из.Дуккхача шерашка хьалха хиннари таханардари – къоастам чIоагIа боккха болаш да уж гIулакхаш. Нах хьабийбаб, цунца шоайла башха а байнаб.

Къаьстта саг венна таьзет хилча, доккха оарц а даьлле, Даьлагара венначоа къахетам а бехаш, саг венна воаллачун оагIо хьал а лаьце, моттиг ю вай. Бакъда, цхьацца хьалха вайна юкъе ца хинна, хилча а, вай боккхагIаша мегийтаргдоацаш хинна хIамаш да тахан, денгара ди массаза доала, юкъе доахаш.

Хийла таьзете вахача бIаргаго йиш я таьзете венача сагага товш боаца г1ирс а бийха нах хьабоаг1аш, е цхьаннахьа гулбенна къамаьлаш дувцаш латташ хул тоабаш а яй. Кхалнах а нийслу таьзете, гуш ностараш а йолаш, тIадувхаш чакхсадоагIа барзкъаш а долаш. Цу тайпара хIама хьалха вай боккхийча наха вIалла могийтаргдацар. Тахан уж хаттараш дагадоахкаш, цу гIулакха сомал йича бакъахьа хеташ, дукхаш ба, бакъда мала оарцагIваьккха, малагIча наькъаца из дергда ца ховш ба цхьабараш.

Цхьан хана, из хаттар доашхаш, тха къамаьл хиннадар ОльгатIе ваьхача Кхорахой Абубакара Хьусенаца. Д1ахо дувцаргда вай цу хьаькъе.

— Таьзете дIаводаш вола саг мишта хила веза?

— Валар-м – Даьла кхел я. АллахI ше воацар кхы хIама дусаргдоацаш, Даьла бокъо я из. Iоажал массанега кхоачаргйолаш я. Массаварг дIавала везаш ва. Цига денз дIа таьзете дIаваха саг хозача гIулакха тIехьа хила веза.

Таьзета водаш вола саг корта берзан, когаш дерзан вахар эхь да. МоллагIдола барзкъ а дийха, хьоалчагIийна водаш мо, кийч а венна вахар хоза дац. Кхалнах накха качматаш даьста, ностараш, мос бIаргагуш хила мегаргбац. Уж-м цIагIа баьгIача а дикагIа бар.

Таьзете баха нах, шоашта хьаденнар диаь, дIабаха беза. ДIайха дале, шел де ма ала, шийла дале, д1охде ма ала. Теза дале, тух да ма ала, дира дале, теза де ма ала. Саг а венна, бала кхаьча боахкаш ба таьзета дай, воI вале а воша вале а.

— Ваха таьзета дIаэттача, сага кхоачашде дезар фуд, малагIча хьала тIехьа хила веза из?

— Таьзете дела ма лелалаш. Шо делаш бIаргдайча, са веннача сагаца а са таьзетаца а бала болаш вац-кх ер, аьнна, чудоссар кхерам ба таьзета даьна. Цунна хала хетаргда из, тIаккха кхы а сагото IотIакхет цунна, из таьзет доацаш. Хозача гIулакхаца хилалаш, шоашкара цхьаккха а гIалат ца далийта хьажалаш.

Таьзета ваха саг, совдола къамаьл ца деш, ший кодам а бувцаш, венначоа Даьлагара гIойле а ехаш, латта веза. Кодам бе, дуIа де, цу веннача сага Iел паргIато хилар деха водаш ва цу таьзета дIаводаш вола саг. Сов дола къамаьл дита деза. Отара кIалха кодам дIаийбеш багIача наха саг тIавеча, дуIа а даь, Дала гешт долда, Дала къахетам болба, Даьла къина тIера валва, Дала Ялсмала хьаьша волва укхох, аьнна, ала деза.

— Таьзете дIавахача, хьалхале хьанга хила еза, мала ва кодам дIаийбе безар?

— Таьзета даьша, шоай саг велча, кхоачарах болча хийрача нахах саг Iохоаву, хьатIаухача нахагара кодам хьаийбергболаш. Таьзет да из. Вайца бала болаш, вайца маьл болаш хилац саг венна боахка нах, царна хала да шоай веннар цу сахьате, цу дийнахьа вицве. Из шоашта юкъе воацаш дIаIама ха еза юхе бисача дезала. ТIаккха царна аттагIа хургдолаш, царна ловр, товр дувцаш, Даьла раьза хургволча наькъа тIехьа хила деза вай таьзете дIадахача.

Таьзета хьагулбеннача наха юкъе бусалба Iилма дийша саг вале, Даьла къамаьл ховш, Пайхамара (Даьлера салот-салам моаршал хилда цунна) къамаьл ховш саг вале, цунца дагавала веза, дича гIойлегIа дар фуд, дикаг1а мишта дича хургда хьалхадоаккхийташ. Нахаца вагIаш, Дала яхар а Пайхамара (Даьлера салот-салам моаршал хилда цунна) яхар а дувцаш, наха хьехам бергба цо, бой, из деце, хьатIавеначунгара шоай кодам хьа а эцаш, Дала къахетам болба, Дала гешт долда, яхаш, сов дола къамаьлаш ца а деш, иштта багIа беза таьзете нах.

— Саг веннача коа юстара латтар миштад?

— Тоабаш а яь, дIаи, хьаллеи, Iои, саьнашкеи ца а латташ, таьзета юкъе хила веза саг. ДуIа деча а боацаш, маьл кхайкабеча а боацаш, юстара латта мегаргбац. Мел дукха уж бале а, цу тайпара бараш сенна беза таьзете? «Наьха дикал – дукхал» — яхад вай даьша. Бакъда, мел дукха бале а, оамалах боаца нах хала ба. Цар бе пайда бац. Уж моргаш шоай цIагIа бакъахьа ба.

Бусалба дино чIоагIа маьл болаш лоархI саг веннача дIа а ваха, цун оагIо хьаллацар; веннача сагах кодам бар, веннача сага кхоачоеш аьттув бар дар. Цу хьакъе дукха хьехамаш ду бусалба 1илма дийцача наха. Бакъда из цар хьехам хьа к1езига эца вай.

«Бусалба саг веннав, аьнна, шийна хьахезача, бусалба сага декхар да, цига дIа а ваха, дIаоттар. Ше цIагIара дIааравоалача хана ламаз ийца а волаш дIаваха веза, хIана аьлча дIа дIакхаьчача дакъ-ламаз дергдолаш. Из гIулакх лораде деза цо. ХIаьта таьзете дIакхаьчача веннача сага т1ера дакъ-ламаз дар, укх дунен эггара боккхагIбола лоам миссел маьл хургба, аьнна да. Таьзете водаш вола саг, из саг венна моттиг йолга а ховш, ше тIабувхаш бола гIирс таьзете товргболча тайпара тIа а бийха цига вахар, бусалба дино белгалдоаккхаш да. ХьоалчагIийна водаш мо а доацаш, къаман Iадатаца доагIача тайпара из гIулакх леладар тоам болаш да цун. ДIаводаш керта тIа хIама тиллар а, дIаьха пхьош дола хIама тIаювхар а дика да, сагага товргдолча тайпара. Ше дIа коа вахача, таьзете кодам дIаийбеча нахага, ший аргIанга хьежжа, салам лой а моаршал хоатте а, царга кодам а баь, дIахо веннача сага варисашка, сатохалаш, Даьла кхел я ер, аьнна, царга хоза кодам бар маьл болаш да. Вай Пайхамара а, Даьла салам хилда цунна, аьннад: «Таьзете дIа а ваха, веннача сагах кодам бар саг Дала Ялсмала дIанийсвеллал хIама да из. Дала Ялсмала хоза хIамаш охкаргда цун, Ялсмале хоза кийчъеш». Веннача сага кхоачарча нахага ше кодам беча хана, цар са тедеш, царна шийна хов хьехам бергба цу кодаме вахача сага. Царна из Даьла кхел йолга хой а, из хьалхадаккхар дика да. ТIаккха ше кодам баь ваьлча, ше га воале, дIаюстара а ваьнна, шийна цхьа моттиг хьа а лаьца, гIайгIане юхь а йолаш, велаш а воацаш латтар тоам болаш да сага», – йоах Бусалба Iилма дийшача Хайранаькъан Iабдулмалика.

Хьамсара новкъости, «Сердало» дешархой, воаша таьзете дIадолхаш хилча, лакхе воккхача сага а, дийшача сага а аьннача тайпара, воашта а веннача сага а пайда хургбар дергдар вай. ФуннагIа даь а, воай гIирс, оамал, гIулакх тоадергдар вай. Кхыча къамашка той а, вай къаманга ца а товш, дуккха хIамаш хул, бусалба динца а тоам болаш. Цудухьа дина духьале йоацаш хилча, дино дика лоархIаш хилча хIаьта а, хьожаргдар вай хозача гIулакха тIехьа хила, воай боккхагIий сий деш даха, воай къаман гIулакх меттахьа лоаттаде.

Матенаькъан Илез
Сердало