ДукхагIболча наха тешаш бакъдаь да, дегI во ца Iамийтара духьал адам цун низ беш къахьегаш хила дезальга. Лораш хьаяхачох, ше могаш хилар дезачо дийнахьа ах сахьата мукъагIа къахьега деза: из да, хьокхама аьлча 3 километр гIаш, е 8 километр велосипедаца никъ бар. Нагахьа санна,

вай дукхагIча даькъе ишта леле воай дегI дикка а дайделча санна хеталургда вайна. Велосипедаца е гIаш лелаш хилча Iуйран ханнахьа хьагIатта а, ший дегI, доагIача боарама дозал долаш леладе а аьттув баргба сага, цул совгIа, кIаьдвелча дегI отташ хилар а дIадаргда.

Велосипедах, шийна ловча цунца дIа-хьа ваха цох шийна лелар е йиш йолаш ва саг. Низъоамаладаькъе геттара цIи хеза а дика лоархIаш а я из, цунца ваха ва атта а, могашала пайдане а доландаь. МоллагIа ха йола саг, зIамигавар а воккха вар а лела йиш йолаш ва велосипедаца. Пайда мара зе дац цо дегIа де.
Дукхача тайпара бахьанаш хьакхувла йиш я велосипедаца лелар пайда болаш хилар бакъдеш. Лораш геттара дика лоархIаш да цунца лелар. «Велосипедаца лелаш хиларо вай иммунитет тайп-тайпара долча лазарех лораю. Iилманхой тохкамаш бакъ а даь хьахьекхад, велосипедаца лелар мо долча къахьегамаш иммунитет дегIайоалаярца вай могашал метталоаттаельга. Цу тайпарча леларо, вай дегIаца боглус (опухоль) хила тарлуш болча кхерама духьала къахьега низ лу дегIа. Цул совгIа атта а ма дий цунца лела», - йоах, къайлагIа йиса лаьрхIача терапевто.
Низоамалахоша хьаяхачох велосипедаца лелаш хилча дегIа низ меттаотта. Организм меттаоттарал совгIа дегIацара дикъа пхаьнаш чIоагIлу, цар низ совбоал дуккха а дукхагIа. хьокхама аьлча, когий пхьанаш саг хьалхишкахьа дIалелавеш да, хIаьта сага лелача хана дегI нийса лоаттадайташ я пресс, хIаьта баламаш дегIа дозал меттаоттаду. Цу массадолча оагIорахьа, хIара маьжено шийна боагIа болх бизза кхоачашбергболаш пайда луш да велосипедаца лелар. Цудухь ший аьттув ма боалла велосипедаца никъ бе хьажа веза саг.
Цу тайпара саг лелаш хилча цхьаболча вай мехкахоша тамаш ю, е цакхеташ а хул лоIама долча гIулакха кхийна хьалъэтта саг хIана лел велосипедаца, аьнна хеташ. Бакъда, лакхе аз ма аллара цу оатхалца леларо сага дегI низа эшадолийтац, цудухь ала йиш я цунца лелаш болча наха из гIулакх кхетадаьд, аьнна. Наха из гIулакх мичча тайпра кхетадой а вай мехка болаш ба цу леларца бувзам бола нах. Иштачарех ва, бизнесмен, юкъара болх лелабеш вола Назране вахаш вола Бузутанаькъан (Йовлой) Ахьмад.

Хийла со гIаш, е машенаца водаш хилча, е соцале латташ хилча сона юхе гIолла тIех а ийккхе вода из ший велосипеда тIа а вIагIаш. Цох сакъерда а денна, аз техкача сона гучадаьлар, хийцца ший гIулакхаш а доахаш Назране гIолла велосипедаца Ахьмад лелаш хилар. МалагIча ийланца, фу бахьан долаш шовзткъа шерага кхоачаш латта къонах велосипедаца лелар бахьан фуд хардухьа аз цунца къамаьл дир.
- Ахьмад, дукха ха йий хьо велосипедаца лела?
- 4 шу совгIа ха я низъоамала хьашт кхоачашдеш хиларал совгIа, сай ваха везача гIулакха дIа хьа а водаш укх велосипедаца со лела. Водаш воагIаш атта а да укханца.
- ДукхагIа мичахьа, малагIча моттигашка гIолла лела хьо?
- ДукхагIа укханца го боаккхаш со лела, се вахача Назране гIолла. ХIаьта низъоамала яхьашка вай мехка гIолла велосипедаш хоахкаш хилча, кхыча, вай мехкарча шахьарашка а юрташка а нийслу со. ДукхагIа уж я, Назрань – Магас – Iаьлий-Юрт – Экажкъонгий-Юрт – Назрань.
- МалагIа ийла йолаш ийцай Iа велосипед?
- Юхьанца сай низъоамала хьашташ кхоачашде а, сайран саготал гобоаккхаш лела а лаьрхIа ийцаяр аз ер. Бакъда, из хинна а ца Iеш, шахьаре вахаш хилча, вахара хьал а, балха гIулакх а, бизнес а, юкъара болх а из деррига леладе хьалдиза дезаш хиларах, велосипедаца леларца, дагадоаццаш аттонца вIаштIехьадаха карагIдоал уж гIулакхаш. ХIана аьлча, 10 минотагара 15 минотага кхаччалца йолча хана чухь кхоаву миччахьа а Назрань шахьара доазонга дIа-хьа ваха. Цу гIулакха чIоагIа атта хIама я ер. Цул совгIа дегIа пайдане а я укханца лелаш хилча.
- Цхьаболча вай мехка бахархоша шоашта тамашийна хета оал, хIанз ишта хьо санна лелаш нах бIаргбайча, хьона хьайна мишта хет из гIулакх?
- Сона хетаргахьа, тIехьарча хана хьалха санна цу гIулакхах амах бувлац нах. Кхо шу хьалха, ха яьнна саг велосипеда тIа а вагIаш бийсанна 12 сахьат даьнначул тIехьагIа мара бIарга гацар, хIаьта хIанз мичча хана дийнахьа хьо араваьлча а наха тамашйиц. Вешта аьлча, дукхаш лела велосипедаца, паргIатта шоай гIулакхаш а доахаш.
- Вай мехкахой цу хIаманга дикка Iемабеце а, дерригача дунен тIа цу велосипедашца нах лелаш ба-кх, из вайна хьагу вай мехкал дIаарадйлача. Хьона фу хет цох, цу моча хIаманга дIаIама дезий вай?
– Iемача бакъахьа дар. Карарча хана вай наькъашка дукха машенаш лела наькъаш дIа а лица, фо а хIаваи а бIех деш, цу гIулакха шорта ахча а ха а йоаеш. Цун духьал хьабер а бац дукха пайда. Вешта аьлча, из яхильга да, цхьавар массехка километр мара гаьна йоацача тика тIа маькх эца вода, шолллагIвар 10-15 минота мара наькъа ха йоае ца езача балха машенаца вода, цхьаннахьа гаьнарча юрташкара хьабаьхкача наха машен дIаоттае моттиг ца а юташ, шийна цхьаннахьа шахьара юккъе мотиг дIалацар духьа. Юххера а даха-дахка аьттув а боацаш, еррига моттиг хьал а йикъе, сагота хьайзе дус вай. Массане барт а баь, цхьан юкъа баьхка беце а, велосипедаца лелара тIехьа а баьрза, хоза дегIайоагIаш латтача цхьайолча паччахьалкхенашкара нах, шоай шорттига велосипедашца лела болабеннаб. Вай а дар иштта боламца даха йиш йолаш.
- Фу бахьан долаш да аьнна хет хьона наха из тамашийна хетар? Вешта бакъдар аьлча, тIехьарча хана нийса-м лу нах вилосипедаца лелаш вай мехка а.
- Вахара хьалтIехьа хувцадалара хьакъе кIезига хало оамал йолаш халкъ да вай дар. ХIанз а, дунен тIа паргIато яржача хана а, гонахьарча наха фу хетаргда хьох аьнна хеташ йола ийла дIаяланза да вай, цхьан оагIорахьа дика хила а тарлу из. Вайна хала дар, вай бала бар да, вай хувцалуш ца хилар. Из да гонахьарча наха хIама хетадалар кхераш вай хилар бахьан долаш воай хьашт кхоачаш а ца деш, дикагIча оагIорахьа хувца а ца луш вай дусаш хилар. Цул совгIа моллагIа во хIама а къайла дита тарлу вай, наха хIама хетар кхераш. Сога хаьттачача, шахьарера вахара хьал дикагIча оагIорахьа хувцара къахьега вай доахке, наха фу аргда хьогI, яха ийла дIа а яьккха, массане цу оагIорахьа къахьега деза вай.
– Фу болх беш ва хьо хье? Ишта хьо лелаш хилча наьха хаттараш хулий хьога, е кхеташ ба уж хьох?
– Со предприниматель ва, иштта юкъара болх лелабеча хийцца дакъа лоацаш къахьегаш а ва со. Каста хоза сона, нахагара цакхеташ дола хаттар: «Фу бахьан да аз сайна машен ца эцар?», тахханалца цу хаттара аз царна лу жоп цаI да. Карарча хана кхы из эшаш хIама дац са, вешта аьлча со дIа-хьа лелаш йола моттиг а кхы йоккха моттиг яц. Нагахьа санна шахьара дехьа йисте кхача везе, е чехка ваха везаш хIама хуле миноташ яхале дIавугаргволаш такси хьаеха йиш йолаш я. Амма, дезал хьасовбоалаш латташ хиларах, машен эца еза яха хаттар тIехьарча хана нийса доагIача отташ а хул са. Из яхильгдац, машен аз эце а, велосипедаца беш бола никъ юкъах бутаргбаи, дIа-хьа а ваха, чакхдаха йиш йола гIулакхаш машенаца доахаргдаи яхильга. Тха офисе со цаI вац иштта велосипедаца лелаш. Со воацаш тха балха а, вешта сона бовзаш а дукха ба шоай балха цунца лелаш нах.
– ТIаккха, тахан цу вилосипедашца лелача нахах хабараш дувцача нахага, е ишта лела эхь хеташ лелачарга фу аргдар Iа?
– Из доацаш нахаюкъе эхь хета мегаргдолаш гIулакхаш дукха а да вай. Хьокхама аьлча, наха юкъе гIаьле озар, боккхагIчар сий ца дар, пайда боацаш машенашца вай кагий нах лелийтар, наькъаш тIа нувхаш Iокхувсар иштта дувца велча дукха да уж. ХIаьта велосипедаца лелар – могашал, гонахьара фо цIена лоаттадар, иштта вай шахьара дикка гIо а да из, наькъаш хьал цадизара.

Ахьмадаца къамаьл мел дувца, са кертача увтташ, аз а эцаргья-кх велосипед, со а леларгва-кх иштта сай гIулакхаш а доахаш цу леларца яха ийлаш яр. Тахан дукхаш ба ишта Ахьмада ма аллара цу тайпара лелаш. Велосипед хила а, цунца лела а аьттув хургбац, иштта лелача наха Iаьдало наькъаш ца нийсдой. Хийла нах лелача готтача такаш тIа гIолла воагIаш хул велосипедаца саг, цхьачо-гIашлочо бехк боаккха, цхьавар хIама а ца оалаш дIатIехвоал. Цудухь вай мехка экологи цIена хилар ловш, велосипедаца мара ца лелача наха дIа-хьа баха никъ биллача геттара дика хургдар, Iаьдало. ХIаьта, Ахьмада ма аллара, гIадж кхоссал йолча метте машенашца ца а лелаш, е гIаш, е велосипедаца лела нах Iомалоре бакъахьа дар.
Дала нийсача хIаманна тIехьа аьттув боаккхалба вай.

Матенаькъан Илез
СЕРДАЛО