ДIайха денадар 1981-ча шерара ахка. ХIаьта Шолжа-ГIалий тIа къаьстта а йIайха, садикъа яр. Са ваха везаш йола моттиг гIалий тIара аравоалача гIинбухерча оагIорахьа яр. Цига дар кепайоазон цIа. Старопромысловски оалача боккхача наькъагахьа дIахьовзаш, гола тоха моттиг яр из. Цигга, Маяковске улицагIа, дар ийсаза вIаштIардаь, республикан дерригача газетий редакцеш, «Грозненский рабочий» яха издательство,

парте Грозненски райком чуйола цIа. ЯлхлагIча этажа тIа хьалтIавала везар, «Сердало» газете кхача безам бале. Эггара хьалха цига яйра сона лифт. Чуваьнна, йолаялийтар аз хIанзалца ца яйна тамаш. Чура аравоаллаше, бIарг тIаэттар уйча доаллача, газета мел хиннача редакторий сурташ гойтача улга. ЙIаьхача, готтача уйча аьрда оагIорахьара наIараш арахьа хьайийлла латтар. ЙIайха яр, кондиционер йолаш, цхьан керттерча редактора кабинет мара яцар.

Духхьашха варах, чугIолла волавелар со. ХIара кабинете цхьацца истол мара латтацар, вешта аьлча уж яр цхьацца сага лаьрхI йола балха кабинеташ. Вокх оагIорахьара наIараш чухьнахьа дIачуеллаш яр: редактора секретарша ягIа моттиг, фотолаборатори, машинисткай цIа, каьхатий отдел, секретариат (бехктокхаме секретарь). Уйча гIолла чакхваллалца Iо а ваха юхавоагIаш, лоацца хьожар со болх беш багIача нахага. ДукхагIбараш къоаналгахьа леста нах бар. НаIар тIа 610 аьнна таьрахь диллача кабинете ваьгIар геттара кIайвенна саг вар. ТIехьагIа сона хайра, из Аушев Ювсапа Султан волга.
Кхы а цхьа бутт совгIа ха яьлча, 7 июле со балха араваьлар, газета культура отдела корреспондент волаш. ХIанз сонеи Султан-Хьмидаи юкъе дукха йоккха йоаца ши кабинет мара яцар. Цул тIехьагIа, нагахьа командировке ваха везаш ца хилча, дийнахьа шозза а кхозза а бIаргагора сона юртбоахама отдела заведующи вола Аушев. Из вар лакхарча дегIара, белажашкара шера а низ болаш а вола къонах. Мекх леладора цо. Корта кIай бале а, юхь цIеча беса яр. Хетаргахьа, из дувзаденна дар цхьаццадолча цамгарца. Наха коллективе шоайла дувцачох, цунна экзема яха лазар дар. Кхоккхе воI –Адам, Руслан, Бахьаудин – геттара лира йолча Афганистане тIема гIулакх деш хиларца дувзадора из. Борал сабаре, гIа шера боахаш дора цо. Йистхилар кIезига долаш вар из. ЦIаккха гургвацар балха хана кхыча кабинеташка чуваха, къамаьл деш вагIаш. Даим цхьа хIама яздеш, цун уйла еш, йоазув дикагIа мишта дергда хьожаш хулар.Цкъаза ший отделера корреспондент Хаматханов Жабраила Мухьмад чувийхе, цунга де дезарех дувцаш, хьехам луш юкъ йоаккхар. Со геттара къона вар цунна юхе. Ткъаь итт шу совгIа сол воккхагIа вар из, цул совгIа сона бехке саг а вар, хIана аьлча са даь-нана Сурхо тIара цар тайпан саг яр. Цхьан цIен тIара уж беце а, эздел леладе дезаш дар гIулакх даь-наьна вешийца. Бахьанаш уж долаш, Iуйре-сайре дика ювцар, фуд-малад алар мара, дукха тIехдаьккха къамаьл дицар оаха. Бакъда цо даь йоазош-м дешар аз, дерригаш хIана дешац аьнна. Аз тамаш еш дар цхьа хIама, меттаца дувзаденна Iилма Iомадеш ше хиннавеце а, гIалгIай дIабувца мотт хайна ца Iеш, йоазув де а из ховш хилар. Вай Сибре дигале,Султан-Хьамид вурийтта шу даьнна зIамига саг хиннав, цIагIа волаш цо из Iомабаьбеце, дIахо дIайодача хана цунга из Iомабе паргIато хиннай аьлча дукха тешалуц. Мотт дагабоагIача хиннабац нах; моцало, шелало, къело готтбаь.
Хьалхара хала юхьиг дIаяьлча, тIаккха-м балха а вахара а аьттув дикагIа хиннаб наьха. ХIаьта а Султан-Хьамид цу хана а гIулакхаш дукха тIалатташ, мукъа ха кIезига йолаш хиннав. Цу тайпарча сага наьна мотт шаьра, кIоарга хар сенца дувзаде деза? Из дувзаде йиш йолаш цхьа хIама мара дац: ший къаман меттацара боккха безам. Iа фуннагIа, моллагIа дарах, цу меттаца цун чам хиннабецаре, цо из цIаккха Iомабергбацар. Иштта нах, гIалгIай меттацарча безамо белгалбаьха нах, кIезига хиннаб вай мехка. Царех цаI хиннав Султан-Хьамид.
Укхаза цун вахарца-леларца дувзаденна таьрахьаш доаладича нийса хургда. Аушев Ювсапа Султан-Хьамид ваь хиннав 1927 шера 1 мае, гIалгIай ше къаьстта йолча областа чуйоагIаш йолча СурхотIе яхача юрта. Цун даь-да Товсолта а да Ювсап а Граждански тIема доакъашхой хиннаб. Вайна ховш ма хиллара, деникинцаша, къахетам ца беш, йохаяьча, йоагаяьча юртех цаI хиннай СурхотIе. ХIаьта а 1919-ча шера аьхки тIавена моастагIа цу юртара юхалоалл, кхы цIаккха юхахьажа догдоагIаргдоацаш. Иштта шоай мохк лорабе денал долча наха юкъе хинннаб Султан-Хьамида дай а. Из ваьр, Iилманхоша а йоазонхоша а яхачох, хоза ха хиннай. ТIом чакхбаьнна ворхI-бархI шу хиннад. Нах шоай боахамаш, юрташ меттаоттаяра тIабийрза, маьрша а машаре а къахьегаш хиннаб. Дукха ха йоацаш хьахинна, Iомадеш хиннад къаман йоазув, арадувлаш хиннад газет «Сердало», хьахила болабенна хиннаб бе-бе йоазош ду йоазонхой. ДегIаухаш хиннад халкъа боахама тайп-тайпара доакъош, хьайийлла а хьаеллаш а хиннай дунен дешар дешаш йола, эрсий мотт Iомабу школаш. Юххьанцарча школе дийшачул тIехьагIа, цо чакхйоах зооветтехникума кийчо ю курсаш. Цул тIехьагIа мах барца бувзабеннача болхлой техникум йоаккх. Цул совгIа, цхьа ха яьлча, цо дийшад Лоамарой юртбоахама институте. Шаккха дешар Буро тIа дийшад цо. Къам мехках даьккхача хана,цар дезал Казахстанерча Кокчетавски областа Володаровка яхача юрта баьхаб. Цигарча автотранспортаца бувзабенна болх беш хиннав дикка йIаьхача хана. Диспетчергара дIаволавенна, директора заместителга кхаьчав из, ше беча балха тIа лакхлуш. Вай цIадаьхкачул тIехьагIа, уж баха хайшаб Шолжа-ГIалан Старопромысловски районе. Троллейбусаца е автобусаца водаш, «Берёзка» оалача остановке Iоваьнна, аьтта оагIорахьа Iочуваха везар царцига кхача ловш вола саг. Шоашта хьалхашкара дIауллаш бай бола шера моттиг е, вешта аьлча, даьгIенаш йолаш бахар уж. Етт, устагIа лелабе ловча сага, чIоагIа аьттув болаш моттиг яр. Цига, сона дагадоагIаш, аэроклубо цхьацца яхьаш чакхйоахар, каст-каста хулар парашютаца чукхувсалуш дола къовсамаш. Юххьанца цо болх бу гIалий тIарча автоколоннашта кулгал деш, тIаккха вохийт из Наьсарера автотранспорт лелаеча боахама директоралла. Цига из балха волча хана, со зIамига хиннав, цун болх гуча хиннавац. Амма цхьа хIама-м хов сона. Цун оамал йолча сага, цIаккха барт бергбацар балха дисциплина телхаеча, во къахьегача нахаца.Вешта, цун книжкаш тIара а, къаьстта «Наьсархой» яхача повеста тIара а, гу вайна мишта дIаоттабаь хиннаб из болх.
Султан-Хьамид ший литератураца дувзаденна йоазош де волавенна хиннав Казахстане. Эгара хьалха цун арадаьнна книжкаш къахьегама наха хетаяь очеркаш йолаш дар. Цу хана со воккха а гIалгIай меттах дика кхеташ а вар.Цудухьа, уж еша ловш, тика чура ийдора аз цо даь йоазош. ТIехьагIа арадаьлар цун дувцараш, повесташ тIайола книжкаш. Сенах яздеш хиннад цо? Цу хаттара цхьан дешаца жоп луш хилча, аз аргдар: «Вахарах». МоллагIча темах дале а ший йоазош, царца даим вахар хилийта, бокъонца шийна дайна-дайза хIама мара цар тIа ца хилийта гIийртав из. Балхах дале а, вахар да; тIемах дале а, вахар да; безамах дале а, вахар да.
Говзамеча литературан йоазош деш волча сага, дукхагIдараш вахара таралесташ дола хIамаш дувцаш ду. Аушевс бокъонца шийна дайна, балха тIа нийсденнараш юкъекхувлаш ду. Царех цаI да «Къонахчун дош» яха дувцар. ВIалла шеко яц са, Султан-Хьамид дош чIоагIа долаш, аьннача долаш саг хинна хиларах. Иштта кхеллав цо цу йоазон керттера турпал Iаьла. Из, шофёраша шоай тхьамада лоархIаш, саг хиннав. Автор цо болх беча автоколонна кулгалхо хиннав. Прицепашца болх беш хиннаб уж. Цкъа ший бехкагIа урхенах пррицеп йола машен хьалтIа ца яьлча, хьакимашта во яппараш еш, тIехьара прицеп дIайоаккх Iаьлас. Кулгалхочунна хов нахаца болх бе, наьха оамалаш йовз. Цудухьа вогI болча балха ахийта е вIалла теркал ца веш вита лоархI из. Кастта меттавоагIа Iаьла. Шийга яхар ду. Прицеп йоацаш болх ца бе къонахчун дош лу цо юххера. Из дош доха ца деш, болх а бийя, пенсе вода. Кхы цхьаькха моттиг а я укх дувцар тIа Iаьлас дош луш. Къаракъ менна, ше цкъа ахка вахарах, кхы къург бергбац аьнна денна дош а кхоачашду цо.
Из дувцар дийшача дика гуш да, дош далар а делча из кхоачашдар мел лоархIам болаш хиннад бокъонца волча къонахчоа. Иштта хиннад хьалха, иштта хиннаб вай дай. ЗIамига болча хана денз, дош деза лоархIаш, даьсса хабар ца дувцаш, аьннар аьннача долаш, дийцар дийцача долаш хиннаб уж. ХIанз а ба дукхагIбараш. Цудухьа, кад текъабеча хана, оалаш хиннад: «Аьннар аьннача долча, хайнар-дайнар дувцаргдоацача кIантий хьамара».
Бакъда вай заман чухь кагий болча хана денз харцле Iемараш а кIезига бац, дош юхадоаккхаргдараш а дукха ба. Цхьайолча хана къабеннараш а нийслу цу юкъе. Масала, саг вийна, дов хилча пхьа бут, мохк юкъебайя. ДIа цхьа ха яьлча, пхьа битачул тIехьагIа, саг юхавув. Кхалсаг маьре йигар-йитар нийсделча, нах юкъебайя, барт бу. Цу шин оагIонах цхьанне, кIир далале дош юхадоаккх. Цхьа масал доаладе ловра сона укхаза сай вахарера. Школе урок луш, улгагахьа дIавийрза, язздеш воаллар со. Сона гуш воацача,цхьан дешархочо шок техар. Шортта юхавийрза, из сай лерга хьахезача оагIрахьа вагIа дешархо А. хьалгIоттавир аз. ТIормиг хьа а баьккха, ше классера Iоъараваьккхача, чуваха ца вухьаш, жагIа санна хий легадеш, велха эттар из. Велхар-м хIама а дацар:
– АшхIадбиллахIий, со ма вацар из! – аьннадецаре.
Селлара чIоагIа цо дув баарах а велхарах а тийша, волле хIаьта Iоха, аьлар аз. Урок чакхъяьлар. Бераш салаIа арадаьлар. Из кIаьнк соцавир аз.
– ХIанз дIа ма даьннадий из. Эккха мича ваьв хьо. Бакъдар алалахь, хьо варий из шок техар?– хаьттар аз.
Велавенна:
– Со вар из,– аьлар цо.
Ший аьттув баккха къаьра дув биар цо, оапаш а бийцар. Цу тайпарча наха дика хьехам луш, уж нийсача новкъа боахаш хургда аьнна хет сона лакхе хьоахадаь дувцар.
Къаьстта лоархIаме да цун кхолламе цхьачар роман, вокхар повесть оалаш дола «Наьсархой» яха йоазув. Говзамеча литературан йоазув хинна ца Iеш, 60-ча шерашка хинна гIалгIай вахар, цар хьашташ, оамалаш, гIулакхаш хьахьокхаш йола Султан-Хьамида керттера произведени я из. Укх тIа вайна гу гIалгIай цIабийрзачул тIехьагIа, къаман Iаьдалаш дIаотташ, чIоагIлуш латташ хилар. ДукхагIа цу тIа бувцараш ба, Наьсарерча АТХ директор волаш байза, уллув болх баь нах: водителаш, диспетчераш, автоколоннай кулгалхой, слесараш, кхыбараш. Мишта къахьегар, яхь мишта лелайора, цIайш мишта дездора, ловзар-пандар мел йоккха моттиг дIалоацаш дар наьсархой вахаре. Уж дешаш дувц автора ший йоазонга гIолла. Карара кара тела цIе байракх дIа-юха йоах машенаш тIа болх беча наха, из яккха гIерташ, къахьегамхочун сийленга кхача гIерташ, дукха хьоцар Iодохийт. Уж боацаш болх дIабодац гIишлош еча, кхаш дIадувча, ялат чуэцача, кхыча халкъа боахама доакъошка.
Из книжка арадаьннача хана, дийша а дийша, цунна хетаяь лаьрххIа телепередача йир аз. Султан-Хьамид ше а хьийхавар цига. ВоагIаргва аьнна, дийца хIама а дар тха. Передача йолаялале 15-20 минот хьалха, телестуде телефон хьатехар цо, ший ва вIаштIехьадалац, ваха везаш цхьа моттиг оттарах, аьнна. Айса дIайихьар аз из еррига передача, цу книжках сайна хетар дувцаш. Дукха дика, бакъахьара турпалаш бар цу тIа бувцаш. Масала, царех цаI ва Мусбик.Цун ший новкъосташта а хет цох бакъахьара саг: «…Мусбика гIулакха оарцагIваргвоацаш, цхьа саг даьра хургвац вай йоккхача автобазе. Наха дукха гIулакхаш даь саг ва из ше, – шийна хетар аьлар Ахьмада а». Иштта ба Бексолта, Хьасан, Керам, кхыбараш.
МоллагIа цIай дездеча хана, салаIа, сакъерда ховш ба йоазон турпалаш. Сакъерда моттиг таьзетах тара хила йиш яц, йоах цар. Султан-Хьамид ше вар нах вIашагIкхийттача моттиге сакъердам хилча бакъахьа хетачарех. Тахан санна дагадоагIа сона цун виIий Руслана саг йоагIача тхоаш («Сердало» газета болхлой) даха. Коа юккъе доккха ловзар оттадаь, кагий нах, мехкарий халхабоахаш, наха боккха салоIам бир фусам-дас. Из ше а ваьлар цига халха.
Ший тайпарча сюжета шиъ лостам болаш да Султан-Хьамида «Безама низ» яха дувцар. ЦаI – Граждански тIом, вож – безам. ГIалгIай зIамига саг Назиров Мухтар ва дувцара керттера турпал. КIайгвардейцашца тIом беш волча цунна Украине чов ю. Ког, кулг доаккх цун. Бакъда из везавенна йола йоI Наташа юхакъоахкаеш дац из заIапхо хилар. Ше цунна везилга хайча, дошлой полка медсестра хинна из йоI йоалаеш, цIавоагIа из Кавказе. Цул совгIа, дувцар чакхдоалаш, вайна гу из бокъонца хинна хIама долга. Султан-Хьамид говро тIера чутеха лозаваьча хана, цунна гIо даь саг хиннай из. Дувцар дешача хана, сона хетар, кхалсага хозал дика къоастае ховш, хьахьокха ховш, хиннав автор. Цунна тешал деш да ер дакъилг: «Цхьан бус Мухтар сомавьлча, цунна бIаргаяйра, метта IотIабилла корта а болаш, мерза наб кхийтта улла Наташа. Керта кIажаргаш хьа а йоастаенна, юврагIа дIоаххал Iобаха уллар, къегаш хьоасий долаш бола бIаьха кера корта. Юхь геттара хозеи ховхеи хетийташ, хьаделла а денна латтар йиIий боалий бос бола диза бордаш. Царна юкъера хьакъедар нийса кIай царгаш. ЙиIий юхь тIара дIа ца боалаш латтача безамо хьахьокхар цхьа хоза уйла дег чу а латташ, из тхьайса хилар». Цхьа моттиг дагайохийтар сона цу сурто. Оаха болх беча кепайоазон цIагIа, хьалхарча гIата тIа, столови яр. Делкъинга цига дуар оаха хIама. Цигара лакхе хьалтIавоалаш, лифта чу массехк саг нийслуш ха йоагIар, е лакхера IобаогIарашка хьежаш латта везаш хулар. Сои, редакцера цхьаькха саги, Султан-Хьамиди хьежаш латташ, IокIалъяьннача лифта чура араяьнна, дIаяхар «Грозненский рабочий» яхача газета машинистка хинна татрий кхалсаг Галина. Лифта чу дIачуваьлча: «ВоллахIий Iазмора, – аьлар Аушевс, шийцарча новкъостага, – дегI-кеп долаш, товш кхалсаг ма я из». Со а вож новкъост а – тхо деладелар.
Йоазонхо вале а, хIаьта а дукхагIйола ха журналиста балхо дIайоаккхар цунгара. Ди юккъа арадувлача газета тIа цахаддаш хила дезар кхашкарча балхех, сомийи комсийи бешамашкарча хьалах, доахан-жа кхоабача фермашкарча гIулакхех, дояркай вахарах, массагIа дар уж, массагIа дар. Кхашка гIолла лела, фермашка аха, даим телефона тIа вагIа везаш хулар. Аушевс кулгал ду отдел дика лоархIайора аьнна хет сона цу декхарех, хIана аьлча хьалхарча а шоллагIча оагIош тIа хулаш дар лакхе дийцараш санна дола йоазонаш.
Къонгех фу хиннад ца ховш, хIара дийнахьа е езаш сагото а яр.Цхьан дийнахьа редакце енача почтаца дар «Известия» яха газет. Из бе а доаллаш, ший кабинет йолчара араийккха, Султан-Хьамид волчахьа Iоведар йоккха дегагIоз хинна Хамхоев Мусий Мустафа. Из вар керттера редактор хиннача Т.Тебоева заместитель. Цу газета тIа кепа теха хиннаяр, «Комбат» аьнна корта а болаш йола Аушев Русланах йола статья, бIухочун сурт а дар цу тIа. Массане дIа-хьа эцаш, чакхдаьлар из газет. Дийшар денал долча вай мехкахочох лаьца. Цу хана денз, редактора заместитела Султан-Хьамидах «комбат» аьле мара цIи яккхацар. ХIара денна делкъинга хIама диачул тIехьагIа къаьнагIбола журналисташ шахматех ловза гуллора юртбоахама отдела кулгалхо волча. Цу хана къаьстта а хозаш хулар «комбат» яха дош.
Массахана сатийна, машаре хилац журналиста вахар. Цкъаза къовсам тIа доал гIулакх, цхьайолча хана гIо эшаш хул. МассагIа нийслу вахача. Редактореи цун заместителеи приемни цаI яр. Цунна нийса духьала яр са 613 йола кабинет. Са ниI дIайийлла латтар, иштта латтар секретарша ягIача кабинетаяр а.Редактор волча (дукха ха йоацаш керда вена вар из, Т.Тебоев кхыча балха тIа хьожаваь) дIачуводаш вайра сона юртбоахама отдел лелаю тхоай болхло. Дукха ха ялале, хьакима кабинетера хьаара а ваьнна, приемнера юха IотIавийрза:
– Хьоца болх бечул, бежага ваха мегаргвар, – аьлар цо. Цул тIехьагIа геттара кхохкавенна волаш, ший кабинетагахьа вахар из. Фу дар-те селлара чIоагIа цунна новкъа хиннар? ТIехьагIа дувцаш хезар сона, Москве ваха везаш гIулакх эттача, цига ваха массехк дийнахьа балха тIара мукъавалийтавац, яхаш.
«Сердало» газет парте обкома орган яр, гIалгIай къаман керттера газет а дар. Бакъда болхлошта баха квартира, командировке дIа-юха баха эшаш йола машен яларга гIулакх кхаьчача, из газет теркалдеш, цунна гIо деш саг вацар. Цунца дувзаденна къамаьл дир аз цхьан партийни собране. Со цу хана парте кандидат вар. Кандидаталара дIаваьккхар со, кхойтта коммунистах шийттане дIа ма ваккха аьнна кхаж тессабале а. Цу хана Султан-Хьамида сайга аьнна дешаш цIаккха дицлуц сона:
– Декабрист ва-кх хьо, Сали, – аьлар цо. ХIаьта а юхаметтаоттавир со цхьа ха-зама яьлча, партбилет хьа а луш, «декабристал» сона тIера дIа а доаккхаш.
Сайре тIаеча, ма хулла сихагIа цIавха тохалора къаьна журналист.
– Сабарде, цхьа-ши парти йоаккх вай шахматех, дехар дора новкъосташа. ДукхагIа цунца ловзаш хиннараш бар Хамхоев Мустафа, Плиев Ахьмад, наггахьа ловзар журналистика легенда хинна Льянов Мустафа, цкъаза цунца ловза воагIар йоазонхо Плиев Махьмад-СаIид. Сарахьа цох гIулакх хилацар.
– А, а, цIаваха веза са, – оалар Султан-Хьамида.
– Фуд цига, чехка хьо ваха везаш? – хоаттар вокхар.
– СиргIа я ара яжа дIахийца, из чуйоалае, дIаехка еза. ЦIагIа саг вац цхьа фусам-нана мара,– хозар даим. Дукха ха ялале, шерра гIа боаккхаш, водаш гургвар. Вешта аьлча, доахан леладе, царга хьажа вIаштIехьдоалар цун цу дуккхача гIулакхашта юкъегIолла.
Со, ши шу совгIа ха яьлча, книжни издательстве балха вахар. Цкъа къонача йоазонхой Ерригсоюзни совещане Москве ваха везаш моттиг нийсъелар са. Шолжа-ГIалий тIарча аэропорте со дIакхаьчача, цига вовзаш ши саг кхийтар сох. ЦаI вар со водача рейсаца столице воагIаш хинна исторически Iилмай кандидат Муталиев Салман (Тамерлан), шоллагIвар – Аушев Султан-Хьамид. Бер мархIадоаллаш, къона кхалсаг яр цунца.
– Ер вай нус я, Адама сесаг. Аэропорте хье Iоваьлча, Москве Iочуяха новкъостал делахь укхунна,– аьлар цо сога. Цунгара тIормиг, кхыйола хIама хьа а ийца, самолёта тIа хайшар тхо.Iокхаьчача, цу кхалсага (из яр Нохч-ГIалгIай парте обкома секретарь хиннача Яндиева Зинаида Ахмедовнай йоI) телефон техар, тIаккха, шийна духьалбоагIаргболаш ба, аьлар. Из таксе тIа дIатIа а хоаяь, сай гIулакхашта дIавахар со.
Дезткъа иттлагIа шераш хьатIакхаьчача, дуккха нах балхах бехар, Шолжа-ГIала йита а йита, цIабахка безача айттар. Хьайир ГIалгIай Республика. Султан-Хьамида воI Руслан президентала хержар. Со Наьсаре Iеш вар, тхоай нанеи вошеи дахача коа. Болх боацаш, сискал яа цхьацца хIама леладе дезаш хулар. Султан-Хьамид кхийтар сох Наьсаре.
– Фу деш ва хьо? – хаьттар цо.
– Даьра, вац хIама деш-м, балха воацаш, иштта лелаш ва-кх со,– аьлар аз.
– Барахоев волча дIагIо, цо дIаэцаргва хьо, – аьлар Аушевс. Барахоев Мухьмад цу хана «Сердало» газета керттера редактор вар. Бакъда со ваханзар газета кулгалхо волча, аланзар Президента дас хьона тIагIо аьннад сога. Со балха эттар Дидигов Борис керте лаьттача районни газете, цул тIехьагIа Сурхо тIарча ийс шера дешача школе. ХIанз а ва со цига. ХIара Iуйран Султан-Хьамид сона дагавохийташ цхьа хIама дар. Аз болх беча школан коа дIачувоаллашехь, бIарг тIаоттар цIен тIа даьллача «ул. Т. Аушева, 5» яхача йоазонна. Вешта аьлча, тха школа я Султан-Хьамида даь-даь Товсолта цIерагIча улица тIа.
2004 шу дар. Советски Союза Турпала Аушев Руслана 50 шу дизара хетадаь доккха вIашагIкхетар кийчдаьдар хьехархочо Нальгиев Iалаудина ПаьтIамата. Цига хьийхавар турпала да, кхыбола цар тайпан нах, хьаьший. Хоза вIашагIкхетар хилар цох. Укхаза венавар халкъа йоазонхо Чахкиев СаIид а. Цу хана даьха сурташ хьалтеха доахк школерча музее. Иштта турпала наьнаца Тамареца даьха сурташ, Аушев Руслана ший сурташ а да цу чу.
Султан-Хьамидага аьлар хьехархочо, ше ийца совгIат Русланага дIакхачийтадалара Iа, аьнна. ХIаьта вокхо из дIадахьа тиганзар:
– Музее Iооттаде, – аьлар.
Цу хана денз, из а школерча музее латт.
Эггара тIехьа йоазонхо, журналист, гIалгIай эздий къонах сона бIаргавайра Чахкиев СаIида вIашагIтехача йоазонхой кхетаче. Из дар Наьсарерча ТЮЗе.Когаш лазаш, дика лелалуш вацар из. Дукха дешаш дийца, Т. Бекова цIерагIа йоазонхой преми хьае соцадаь, дIа-юха къаьстар тхо. Цох хилар Султан-Хьамидацара тха тIеххьара вIашагIкхетар.
Аушев Ювсапа Султан-Хьамид кхелхав 2012 шера, ший 85 шу дизалехь.

С. Арчаков,
йоазонхо

"Сердало"