Вайна ма харра, Россе Паччахьалкхен кулгалхочо кулг а яздаь хьакхайкадарца, 2017 шу «Экологен шу» аьнна да.Цу керда хьахулача шера къаьстта боккхача лоархIамца, теркам тIабохийташ, лораеш хургья Iалама доазон моттигаш.

ХIана аьлча, дергда, аьнна, хьатIа а ийца, хьакхайкадаь хIама кхоачашде декхарийла да вай массадаргаш а, из хьакхайкадаьр паччахьалкхен кулгалхо хилча хIаьта а.
Из шу иштта дIадахьар нах шоашта гонахьара Iалами эгологии дикагIа лорадара тIабугаш хургда. Цул совгIа наха из эшаш долга а, из лора цадой даргдоацилга а хьалхадоаккхаш, балхаш дIакхахьа дезаргда ерригача Россе. ХIана аьлча Iалам ийца бIеха хIама ийна хуле, вай садоахаш дола фо цIена хургдац, цунга хьежжа наха юкъе дукха лазараш а даржаргда. Цудухьа, вIалла экологен шу да аьнна кхайкадаь деце а, лораде деза наха Iалам, масса долча шерашкахьа а.

Ала деза, Россе кулгалхо санна ГIалгIайчен Мехкада а экологехи Iаламахи долча хаттарашта боккха теркам тIабохийташ ва, аьнна. ХIана аьлча дукхагIа мел долча вIашагIкхетарашка лаьрххIа хьехаду Баматгире Юнус-Бека Iалам лорадар, из ди тIехьа кхы а чIоагIагIа дийндер мел лоархIаме хIама да. Цул совгIа массаза а мехка бахархой тIахьех, Iалам лорадаргахьа хIаране шийгара доагIача даькъа къахьега, яхаш.

Укх деношка Россе паччахьага Путин Владимирга тхьамадал а долаш, Россе Федерацен Паччахьалкхен совета дIадихьача ховшаргахьа къаьстта белгалдаь хьоахадир экологи лораярах дола хаттараш. Цох лаьца ший «Facebook» оагIон тIа яздаьдар ГIалгIайчен Мехкадас Евкурнаькъан Баматгире Юнус-Бека.

Укхаза хьоахадир Iаламгахьа долча чоалханеча хаттарашка Россе дакъа а лоацаш дола хьал, иштта Россе экологи алсамъяьккхара даькъе латташ долча декхарех а аьлар. Дийцар дар гонахьара Iалам толхадарах хьадаргдола зе мел доккха да, экологе даькъе хьаIайна зе хоададаь дIа цадоаккхе, цох хургдола зе малагIа да. Цул совгIа белгалдир цIенон даькъе керда технологеш юкъе яха езаш хилар а, экологени Iаламаи зе деш йола нувхаш кIезигагIа хургйолаш, цу тIехьа къахьега дезаш хилар а.

Укхаза ала деза, Экологехи Iаламахи йолча Россе министрерствос хьаяхачох, цIенонга диллача эггара хьалха латтача пхе шахьара юкъе яхай ГIалгIайчен керттера шахьар Магас а, из я 4-ча метте отташ. ДIахо йодача хана кхы а лакхагIйолча моттиге кхача йиш йолаш я Магас а, хьашт дале еррига ГIалгIайче а, нагахьа санна бахархоша экологии Iалами лорадара гIулакх дизза кхоачаш дой.

МоллагIча юрта, шахьаре латтача нувхаш чукхувсача моттигашта юхе е кхалаж йолча дIатIавахача, го йиш я, нувхаш чукхувса лаьрхIа кийчбаь кIоаг е яшка ясса йоллаше, царна гобаьккха нувхаш латташ. Ши-кхо гIа совгIа а баьккха, товса езача уж нувхаш Iочу цатовсардухьа, шоашта дагадехача уж Iо а кхайсе, дIаболх нах. Из да наьха сакхетам чIоагIа лоха хилар. Хьагучох, цох хьадоалача зено, эггара хьалха цу сага а деш, цох доккхий лазараш хьаделга кхедадиц наха. Бакъда, ше из гIулакх дика довзаш вале а, наха юкъе цIена хила деза вай а яхаш, хIаьта ше сагота а воацаш, нувхаш харцахьа- бакъахьа, ший аьттув баьннача Iокхувсараш а нийслу вайна юкъе дукха. Цу мо волча сагах ши юхь йола саг оал. Из морг вола саг Далла гарга а наха гарга а дика вац.

Бакъдар аьлча, тIехьарча шерашка вай мехка лаьрххIа къахьийгад Экологехи, Iаламахи йолча комитето, вай мохк цIена хилийта гIерташ, къаьстта укх чакхдоалаш латтача 2016-ча шера. Сага даьр-м дIаала деза, цун мах ха а деза. ХIара дийнахьа хIана хьокхац, аьнна, телевидене гIолла хьахьокхаш хиннад малагIча хьале да таханара вай мехка цIенон гIулакх. Цул совгIа газеташка статьяш етташ, интернета оагIонашка яьздеш, дукха къахьегаш болх баьб, бакъда, хIаьта а нах берригаш ма хетта дIакхетац, Iалам лорадар цIено йолга а, кхоачаш динза даргдоацаш гIулакх долга а.

Вай хьоаха ма дарра, хьатIадоагIа шу экологен шу хилча, аз аргдар ГIалгIайчен Экологехи Iаламахи йолча комитета викалашка, оаша беча балхал совгIа, нагахьа санна аьттув бале, наьха сакхетам лакхбара даькъе болх боре, геттара дика пайда баргбар цох, аьнна. Массайолча дешара учрежденешка, йоккхийча организацешка, юрта, шахьара бахархошца бусалба динца а, дунен тIарча вахара даькъе а из мел лоархIам болаш хIама да дIахайташ, наьха кхетам лакхбеш къамаьл дувцаш вIашагIкхетараш дIакхахьа деза. Из болх бича, цох а пайда хьабала мег.

Цул совгIа вай мехка тIехьарча хана дукха юкъара болх лелабеш организацеш хьаяьржай. ХIара шахьара, юрта доал даллал хIана яц, аьнна, я уж, дагаръе эттача. Цудухьа цу организацеша Экологии Iалами лорадара йолча комитетаца бувзам а лелабеш, царца цхьана е шоаша цхьаь Iалам лорадара тIехьа болх дIабихьача, боккха пайда, беркат даргдар вай мехка. Наха беш бола болх хьахьокхаш, хьакхайкабеш хиларал совгIа, лаьрххIа хоамбоаржабархоша а бича мегаргболаш ба из цу гIулакха тIехьа болх. Вай массадаргаш цхьана айттача, гIулакх дикка тоалургдар вай.

Тахан массане а кхетаде деза, моллагIа вай цIена лелаеш йола моттиг, вай мохк, шахьар, юрт, отар, цIа долга. Массавар а оарцагIвала веза цу гIулакха.

Хийлане оал, хIаране ше-ший цIа, ков цIена леладича, далаций из, аьле. Доалар, вай леладорем, бакъда, цхьаволчо ший ков IоцIена а дий, кхычахьа дIа а йихье, наха, хьайбашта новкъа хургйолча, зе хьадаргдолча дIакховс ший коара ше гулъеш хьа мел Iоаяь нувхаш. ФуннагIа-моллагIа дIадувцарах, хIама хургдац, цу гIулакхах бола наьха сакхетам лакха, нийсса цахуле. ХIаьта цу тIехьа къахьега деза из гIулакх шоаша кхетадаьд, аьнна, мел хетача наха.

Селхан цхьа саг кхийттав сох, Сурхо тIара ваьнна, ший машена тIехьа прицеп а йолаш, Илдарха-ГIалий тIа лаьрххIа цу гIулакха кийчьяьча кхалаж тIа нувхаш дIакховса вена. Цхьанне хетт цунга: «Ай, цига хьо IовоагIача наькъа ма йий шортта кхалаш а аьлеш а, цига цхьаннахьа дIа хIана йоассайиц Iа уж, хIаьта а сага гург мича вар хьо?» Вокхо лоацца жоп делар: «Со Даьлах кхер из Iа яхар мо дола хIама де. ХIара хIаманна ше-ший белгалъяь моттиг я. Хезадеций хьона, юкъара моттиг бIехъяьча сага каша бIеха хургда оалаш». Вож шорттига кхы йист а цахулаш дIавода. Цу мо кхетам болча сагах наха пайда хьабоал, цу мо болча нахаца а бувзам лелабича дика хургба Iалам лорадара тIехьа къахьегача наха.

Вай цхьаь даь хIама дукха гаьна далац, моллагIа из дале а, хIаьта цхьана барт болаш, вIаший тIаувтташ даь хIама дикка гаьнадоал, цох наха беркат а хул. ХIаьта тIеххьара ер сай къамаьл аз чакхдоаккхаргда, Даьла салам хилда цунна, вай Пайхамара аьннача дешашца.

Даьла элчас, Даьла салам хилда цунна, аьннад: «ЦIено ах дин да». Дала вай мохк лора бе а, цIеналоаттабе а хьаькъал, иман, сабар лулда вайна массанена а.

Матенаькъан Илез

«Сердало»