Интернет гучаяьларо вай вахаре дукха х1ама эргадаьккхад. Моллаг1а цхьа х1ама хилча, цох бола хоам цу сахьате хоалу, интернета чу оахкам бича. Хьалха д1аяхача хана в1алла дага ца хиннача тайпара, атта да х1анз наха шойла къамаьл д1а-хьа дувца, дагабовла, моллаг1дола хаттар дашха. Сихача бувзамца

йоазон хоам д1а-хьа бахьийтарал совг1а видео а, аудио а къамаьлаш де аьттув ба. Х1аьта телефон юкъе а яьнна, дикка наха юкъе яьржачул т1ехьаг1а, дерригача дунен т1а д1а-хьа яьржай интернет.

Т1ехьарча хана интернетаца бувзам бола нах дуккха а дукхаг1а совбайнаб. Денгара ди массаза дала, кхы т1абетталуш латт цунца хьоашал хеттараш. Цун маза оаг1онга г1олла дукха х1ама хьалдуз вай. Йоагг1ача тайпара лелае хайча дика х1ама я из. Амма белгалде дазаш а ха дезаш а цхьа х1ама да, шийца дикадар д1ахьаш мо водар а дахь интернето наха шортта, вай хьаькъалашка хьежжа, вай цунца болх мишта бу хьежжа. Дукхаш интернетага хьашт болаш, е цунцара къоаста цалуш, цо хьацахецаш ба. Цу наьха психологи талх, сов дукха интернете баг1аш хилча, нахаца увшдола вахар диц а дале, духхьал интернете баг1ача нахаца гуш доацача вахарца мара бувзам боацаш баг1аш хул уж. Къаьстта белгалдаккха безам бар са берашта интернето деш долча зе. Х1ана аьлча берашта психалогенгахьа зе дарал совг1а, дешарлешка шоай 1илма деша а, хьехархочу хьадувцачунга ладувг1а а в1ашт1ехьа далийтац цо. Дукхаг1долча берашка интернет йоаллаш дикаг1йола телефонаш я, цудухь, шоай дешарца бала а боацаш, духхьал цу телефонаца д1ахьу цхьадолча бераша шоай урокаш. Къаьстта из бала у да аьнна хеташ ала безам ба са д1ахо.
Айса айдаь ер дош дика довзаш ва со се. Дешарле берашта хьехаш балха волча хана к1езига яха дийзадац са царга «… д1аяха уж телефонаш, деша шоашта, аз д1адувцачунга ладувг1а». Иштта цар даьшка-ноаношка а яьхад дукха, бакъда цох х1ама хилац. Урока царгара уж телефонаш д1айоахе а, царцара уйла бахьан долаш, сихаг1а урок чакхъяьла ялара, яхаш, шоаш дешар фуд а, шоашта д1ахьехар фуд а цаховш, арадовл классера цхьадола бераш. Из, 1илман говзал, хьаькъал 1оадеш боаг1ача хьаьна доккха зе да. Интернете баг1ача юкъа шоашта дезар а ца дезар а, кагийчарна б1аргаго йиш яр а йиш йоацар а гу царна. Шоаш интернетера дешачох цхьа к1еззига мара пайда бар дешац бераша, из а наггахьчо мара дешац. Дукхаг1а берашта цу чу гуш мел дар, цар вахара никъ гоал боаккхаргбар мара дац. Х1ана аьлча, дитадезар, хьаэцадезар малаг1а да ха хьаькъал этта даьннадац цар. Цудухь ч1оагг1а лораде деза бераш цу г1улакхах. Х1аьта даьша-ноаноша а, хьехархоша а цу г1улакха теркам к1езига бу царна. Берашта новкъа хилар ца а кхераш, д1аяха еза царгара интернет йоалла телефон, е цохар интернет 1охоадае еза. Цхьадола х1ама бера ца дезе а, динз даргдоацаш хул. Иштта х1ама да ер а.
Сога хаьттача дешархой интернетаца бувзам хиларо доккха зе дахь царна шоашта а вешта вай къама а. Чехка оарцаг1а а дайна, вай дашха дезаш хаттар да из. Цхьачун сов лоарх1аме а хета хургдац из хаттар, амма из юха ца соцадича даргдоаца лазар да. Эггара хьалха цох бала кхоачараш, новкъарло хулараш хьехархой ба, х1ана аьлча, из телефон д1аяккха, е д1айоае, яхаш, берашка г1аръеш хьувзашше, кега а вале, боаг1ача тайпара берашта 1илман хоам д1абала аьттув балац хьехархочун. Е даи нанеи хьадахкалцца д1алургьяц аьле, д1аяккха езаш а нийслу цхьадолча берагара телефон. Х1аьта эггара доккхаг1дола зе берашта шоашта ма доалий цох, уж д1а ца кхете а. Цо, 1илман, дешара кхетам лоха хилара т1адуг бер, бераша литература дешац, шоашта гонахьарча 1аламан зем баккхац, из тахка цох фу доал хьажац, гаргарча нахаца къамаьл к1езига хул. Духхьал цу интернете болча новкъосташца хабар тотташ д1ахьу цар шоай готтига вахар.
Эггара хьалха цу г1улакха бехке бараш дай-ноаной ба, шоай дезало ха мишта, сенна йоаю т1ахьожам беш цахиларах. Интернет ца лелаяйтарах а дац х1анз аз яхар-м, йоаг1ача тайпара из интернет лелаеш хилча-м, тхьовра аз яххача тайпара цох берашта шоай дешаргахьа а, вахаргахьа а хьабала боккха пайда ба. Аз яхар, ше фулеладу бера ховргдолаш т1ахьожам бар, харцахьа дар бакъахьдар фуд цунга д1аалар да дас-нанас. Ше ший белгалъяь ха хила еза х1ара х1аман.
Эггара хьалха из хаттар нийсса доашхаргдолаш, цун нийсса жоп корадергдолаш цу г1улакха сагот деш, из бала хилар кхетадеш бола нах в1ашаг1тоха беза. Дешарлен администрацес доккха в1ашаг1кхетар а даь, берий дайи-ноанойи хьехархойи хьагула а баь, уж д1акхетабе беза, телефонои интернетои берашта хабоалача пайдал дукхаг1а зе дельга. В1ашаг1йолла еза цу г1улакха т1ехьа къахьегаргдола тоаба. Кхетаде деза вай цу дикаг1йолча интернет йоаллача телефонаша берашта урока деша новкъорло ельга. Д1акхетабе беза берашкара телефонаш д1аяьхача дуккха а дикаг1а дольга. Уйла е, хьалха цхьаккха а телефон, интернет йоацача хана мишта дийшад бераша. Еррига хоадая д1ацайоаккхе а, дешача хана мукъаг1а берашка уж хургйоацаш къахьега деза вай. Х1ана аьлча, кхоана вай мехка доал шоай кара д1а а ийца, д1аовттабезараш ба уж. Царгахьа хьаькъал, говзал, кхетам дукхаг1а мел хул, дикаг1а да вай къама.
Цхьабола дай-ноаной хул, телефон д1аяьккха аьлча, тхоай берах фу хиннад, из мичахьа да хар духьа лелаяйт оаха цунга телефон, яхаш. Нагахьа санна цу бахьана мара из лелаеш еце, берий классан кульгалхочунга телефон а теха, ха йиш йолаш да берах фу хиннад, цох кхоачам беце, моллаг1а эсалаг1йола, интернет цайоалла телефон хьа а ийца, д1аелча кхоачам ба бера.
Цхьаькха а да вай дича мегаргдолаш, берашца шоашца 1о а хайша, къамаьл де мегаргда, царна цох фу хетт, из шоаш цунца йоаеш йола ха зехьа йольга цар кхетадой хьажа. Ший ха йоаг1ача боараме мара йоаергйоацаш хьа1омаве веза саг. Из доацаш д1ахо сенца ваха, малаг1ча х1аманца чам ба хар а дика хургда. Цох бер д1акхетадича, кхоачам ба, аьнна хета сона из. Деррига а фуд, даьи наьнеи боагг1ача тайпара бувзам бац шоай дезалца. Иштта вай массане цхьана барт а долаш къахьеге, вай котдовргда, интернетал хац сона, моллаг1ча х1амал а.
Лакхе хьоахадаьдар аз, интернет массанахьа а йолаш я, аьнна. Ханага хьежжа доацаш, моллаг1долча х1аманга хьажа аьттув ба берий. Т1еххьара аз даьшкеи ноаношкеи аргдар фу дар: боккъала а хьажа шоай бераша фу леладу, мичахьа да уж, малаг1ча сайташка баг1а уж, дешаш ба уж е бац. Кхы в1алла деце дала царех хоаттарг а ма дий вайга, малаг1ча наькъаца кхебир вай воай дезал, аьнна.
Мате-наькъан Илез
Сердало