Главная Стартовой Избранное Карта Сообщение
Вы гость вход | регистрация 28 / 03 / 2024 Время Московское: 8528 Человек (а) в сети
 

Г1алг1ай мехках баьха 70 шу дизарга Къоаночун вахарах йола уйлаш (дувцар)

Вай республика меттаоттаяьча хьалхарча шерашка дешареи 1илмани министерства министра Москве командировке хьожавир со. Назранера Москве йодача поэзда купейни вагона т1а соца цхьана нийсвелар г1ийлача дег1ара

г1алг1ай воккха саг. Цхьан купе чу долхаш хилча, д1а-хьа вовзар а къамаьл а ма хулий, никъ б1аьха хилча, х1аьта а. В1аши хаттараш даьчул т1ехьаг1а, са безам эттар из тоъал ха яха воккха саг цхьаь новкъа х1ана ваьннав, хатта. Цун ц1и Хьасан яр.
Къамаьла т1ера а 1алаьмате безаме а вар Хьасан. Аз хьалхаг1а д1адовзийтар се Москве вахара бахьан. Т1аккха цунга аьлар аз:
- Бехк ма баккхала, аз хьайга хаттарах: - Дарбан г1улакха-м водац хьо Москве? – Аз из х1ана хетт, аьлча, дукха вайнах ма ухий цига дарбаш эшаш!
- Дарба-м са ханара волча сага сенна эш, - аьлар Хьасана велакъажарца. – Къавелча дарбаш эшаш дац, Дала енна ха укх дунен т1а а яккха, бакъдунен т1а верза веза са ханара саг. Во1ас д1авийха вода со. Дала вохийте, Хьажа-Ц1а ваха безам бар са. Т1аккха т1атехар цо, ше аьнначоа: - Аз хоастам бу Далла вай мехкарча бусулба наха из таро енна. Мел дукха нах байнаб вай, цига баха хьогаш. Во1ас телефон а теха хоам баьб сога; - Москвера Хьажа-Ц1а болхача нахаца хьо вахийтта безам бар са, хьо раьза вале! Мишта хургвацар со раьза? Иштта цо сона хьалхара ахча д1а а денна, водаш ва-кх со Хьажа-Ц1а.
- Фу деш ва цига хьа во1, таро йолаш вий? – хетт аз воккхача сагага.
- Даьра хац сона-м из фу деш ва! – аьлар Хьасана. – Хьалха советски 1аьдал долча хана спекуляции оалар цун балхах, х1анз бизнесмен оал. Казахстанера ялат хьа а ийдеш, Россерча 1аьдала из д1ачутелаш ва-кх из. Кхы цул совг1а сона х1ама хац. Бакъда таро-м дика я ший йоах цо. Цига даьккхача рузкъах тхона в1ашт1арадаь доккхий ц1енош хьалдаьд цо вайцига, Назране. Цо ийца хоза ши машина латт тха коа, ц1енош дизза дикаг1а йола поартал а я. Хьалха персяний паччахь а ваьха хургвац х1анз тхо мо.
- Кхы бий хьа дезал, Хьасан? – хетт аз цунга.
- Даьра ба! – Ши йо1 маьре яха дика таронаш а йолаш ях. 1алаьмате дика, эздий нах ба уж шиъ нийсъеннараш. Кхы а ши во1 ва. Уж а кхийна, шоай дезал а хьахинна бах. Ца1 Назране тикаш хьайийла бизнес еш ва, х1аьта шоллаг1вар а лоралла болх беш ва, Москве медицински институт я яккха. Согара х1ама эшаш вац царех цхьаккха а. Х1аьта сона царгара а эшац х1ама, 1аьдало сона тоъал пенсии тел. Къавелча дукха мича хул сага хьашташ.
- Т1аккха хьо-м ираз долаш саг ва укх замах, - аьлар аз цунга. – Дукха ма бий вайцига шоаш кхийнача кагийча нахаи мехкараштеи фу дергда ца ховш, царна хьаде балхаш, дац, яхаш!
- Бакъдац из! – аьлар Хьасана. Х1анз мо х1ама хьаде йиш йолаш ц1аккха ха енаяц Россе баьхача наха. Къахьега безам боацарий къамаьл да из. Вай г1алг1ай мехка х1ама д1а ца ювш дукха даьсса латташ дада, йоарх1аш т1аяьнна, наха наггахьа волчо мара бешамаш д1аювц. Моллаг1а дале а, наха эшаш дола х1ама хьаде ховш бола нах ч1оаг1а эшаш бар вайна. Ераш берригаш а экономисташи, юристаши хинна лел. Укх з1амигача республике царна болх хургбий т1аккха? Хургбац! Вайна эшар механизатораш, слесараш, юртбоахама специалисташ, сварщикаш, электрикаш, вешта аьлча вай республикана накъабаргбала говзанчаш. Царна хьаде шортта балхаш да вайцига. Дуккха х1амаш дар укх мехка баха лаьрх1ача наха уйла е езаш.
- Хьасан, уж 1адувцаш дола вай вахарера кхоачамбоацараш зе а царна уйла т1аяхийта а, ма1ан де а дийша хила веза саг. Малаг1а дешар дийшад 1а? – аьнна, аз хаттар дича, борд-бордаг1а велар даьлар са наькъахочунга. К1еззига уйла а яь жоп далар цо:
- Укх дунен т1а вахаш дукха х1ама б1аргадайнад сона: во а дика а. Х1аьта эггара дикаг1а вола са хьехархо-м Казахстане аз 1айша хало яр. Дала т1а ма кхоачалда вай з1амигача халкъа цига цо лайна 1азап. Из лайнача халкъо моллаг1а т1аэтта хало ловргья, – аьлар Хьасана ц1енхаштта.
- Х1ана ях 1а, Хьасан? Х1анз а дуккха нах ма бий вайна юкъе из советски зама дикаг1а яр, х1анзарчул, яхаш!
- Цу наха лайна хургьяц, е б1аргаяйна яц 1944 шера денз 1956 шерага кхаччалца г1алг1аша а нохчаша а Средни Азе лайна хало а 1азап а. Казахстане вай даьхача шерашка саг тешаргвацар ер мо парг1ата ха вайна йоаг1аргья аьлча. Аз дувцаргда хьона духхьала тха цхьан ц1ен дезало цу шерашка лайна халонаш а харцонаш а.
Са да, Исмайл, ноанахоша хьалкхеваьв. Кхийна воаллаше а ноанахоша саг йоалаьяьй. Да, Элбазар, граждански т1ем т1а верах, дешара а къахьегара а советски 1аьдало аьттув беннаб цун во1а. Дийша ваьлча, дикача балха т1а вахта хиннав из. Тха дезала д1ахора кхел-рузкъа дикаг1а хила тарлора. Даьй-мехка т1ом а хьайна, са да т1ем т1а ваха вецаре. Дикача балха т1а а волаш, хьал-таро тоаенна вахаш хиннав из. Из т1ем т1а вахача, цун сесаг, Маликат, ший бераш а т1ехьа городера тха даьда ваьхача юрта йода яха. Цига гаргарча наха новкъостал а деш, бийда кирпишкаш а яь, ц1енош хьалдир оаха, - дувц Хьасана. – Со цу хана шийтта шу даьнна к1аьнк вар. Сол ши шу йоккхаг1а йи1иги ши шу з1амаг1а цхьаькха йи1иги, дезал бар тха.
1943 шу чакхдоалаш латташ, т1ем т1ара хоам бера тха наьна ц1ераг1а: «Хьа мар, Исмайл, немцашца т1ом беча, майрали денали гойташ вийнав», аьнна. Еррига тхо даьха юрт ера тха таьзете. Ший мара т1ера саг1а даккхара, тха ца1 мара боацача 1атта урс хьакхийтар Маликата. Массехк дийнахьа лаьтта таьзет чакхдаьлча, цхьаннахьара а новкъостал доацаш бисар тха дезал 1ан юккъе. Да балха волча хана 1оадаь хинна х1ама чакхдаьннадар. Мархий сахьа доаккхаш юртарча наха денна ши гали хьажк1аши, ах гали хьуна кхорех баьккха цуи мара дуача х1амах х1ама доацаш бисар тха дезал. Ц1аг1ара х1амаш йохка йолаелар тха нана, тхо меца ца дисийтара. Т1аккха да венна ши бутт кхы баьлча, кхы а халаг1а дола х1ама т1адера тхона а, берригача г1алг1ай мехка а. Советски 1аьдала а халкъа а моастаг1ий баь, шийлача 1ан юккъе Сибарег1а тхо 1одига салтий баьхкар «студабеккер» яхача машина т1а а баг1аш.
Кийчдала дезаш х1ама дацар тхога. Дай чу лаьтта ши гали хьажшк1аши, к1езиг-дукха хьуна кхорех баьккха цун машина т1а а баьккха, даьдаь хана денз ц1аг1а лелаяь калхьари, кулгаца, кхестаю машини, пенах баьлла, ше маьре йоаг1аш бена к1увси хьаийца яьлча, машина т1а яьлар тха нана. – Кхы х1ама хьа х1ана эцац оаш, гаьна даха ма дезий шо! – аьлар эпсарас. Шоай й1аьйха х1амаш, продукташ хьаэца, оаха сабардергда?
- Пхьег1еи метта х1амаши мара, кхы тха х1амаш йисаяц, - жоп деннад Маликата. – Пхьег1а сенна эш, кхача ца хилча, х1аьта кхачеи 1овижа моттиги оаш хьаяла еза тхона, Сибарег1а дугаш хилча – т1атехад цо, из футтарвеш. – Д1аяхийта машина, - аьннад кхалсагас салташка, - 1обига Сибарег1а 1аьдал бахьан ший са д1аденнача салтечун дезал!
Цар юрта баьха дуккхабараш кира кхухьаче цхьан вагон чу нийсбеннаб. Ший нахаца цхьана хилча, моллаг1а т1абена бала такха а аттаг1а хетт сага. Нахаца юкъ бола кер чура бала ла аттаг1а хийттад Маликата а. Шоай йолаш йола тух-сискал д1а-хьа екъаш, в1аши новкъостал деш, кхаь к1ира никъ баь Казахстана цхьан машиннаькъа станце кхаьчай «спецпереселенцаш» бахьаш йоаг1а поезд.
- Х1анз кхаьчад шо, кхача дезача, 1одовла вагон т1ара! – ц1ог1а техад ги топаш а йоахкаш, вагона на1араш хьайийллача шин салтечо.
Арахьежав Хьасан. - Мича кхаьчад тхо, фу мохк ба ер? – хаьттад цо салташка.
- Казахстан, станция Щуче Кокчетавской области! – аьннад массанена хозаргдолаш салтечо.
Ди сайрангахьа ласта хиннад Хьасанар дезал, царца 1обаьхкача нахаца шин-кхаь сахьата говра-соалозашца Дарофеевка яхача мордва къамах бола нах бахача юрта кхаьчача. Шелалах ц1айза латтача дийнахь, шелбенна, цхьабараш маьженаш г1оръяь хиннаб новкъа боаг1аш цхьалхача барзкъанца ц1аг1ара арабахарах. Болххаше а колхоза клубе бигаб уж. Ц1ен-юккъе лаьттай доккхача ц1аг1а низтккъа мара й1овхал луш ца хинна «буржуйка» яха пишк. Менгешта меттел ц1ен д1оахал ардакхех яь поднараш хиннай. Уж а массанена кхаьчаяц. Ийнаш т1а ча а дилла, цу т1а д1атарбеннаб ма1анах, х1аьта поднараш т1а ча к1ала а дилла кхалнахи бераши 1одийшад.
Шоллаг1ча дийнахь «халкъа моастаг1ашца къамаьл де венав комендант. Цо царна йовзийтий 1ьадало «спецпереселенцашта» оттаяь режим. Цунга ладийг1ача, цхьаккха бокъо лац, «1аьдала моастаг1ашта», кхыметтел, доккхий зуламаш дарах, набахта лийца боахкарий хьалаш дуккха дикаг1а да акхарчул. Лийца боахкача наха дийнахь массехказза кхача луш хиннаб, мел из во бале а, уж чубоахка набахтенаш шийла яц, лазар кхийтача лорага буг, ший хьала раьза воацар лодкъам язбе бокъо ийлаш ва. Т1аккха «спецпереселенцаш» е кхачанца а, е й1овхалца а, цамогаш хинначоа дарба дарца а, е комендантас шоаште т1аувттадеча 1азапа ладкъа а бокъо йолаш хиннабац. Моцаллах а шелалах а доаде, аьнна, укхаза 1одахкийта халкъаш хиннад царех. Цудухьа Казахстане 1акхаьчача хьалхарча шин бетта шелалах а, моцаллах а, лазарех а байна нах х1ара дийнахьа клубера аракхухьаш, лай к1ала бехкаш хиннаб. Май бетта мара даша доладаланзар лоа, - дувц Хьасана, - лоа даша а дашаш хьагучадувла доладелар байнача боккхийча а кагийча а наьха, истий, берий дакъий. Кувгаш т1а латта низ болаш мел вар, ма1авар а кхалвар а, араваьлар байнача наьха дакъий лай к1алара хьа а доахаш, лаьттах дехкара. Ах метрга кхоачаш г1орадаьдар лаьтта. Варбасаташца, вабашца, дагарашца г1орадаь лаьтта ахка оахкаш, шин дийнахьа йоккха ши сангар яккхай Хьасанаца клубе баьхараша. Ма1анахи бераши цхьан сангар чу бехкаш хиннаб, х1аьта истийи мехкарийи шоллаг1чун чу. Шин дийнахьа, - дувц Хьасана, - ткъаьи пхийтта дакъа лаьттах деллар оаха. Г1алг1ай метта боаккхаш цхьа во сардам хезабар сона хьалха, – дувц цо, - вийста лайла хьо», яхаш. Бакъда цун ма1анах кхетацар. Казахстане кхаьчача хайра сона, «моцаллах лайла хьо» яха ма1ан из долга. Аз за а зувш, моцаллах леш вола саг вестар хьалхаг1а, т1аккха цхьа-ши ди даьлча, венна д1авоалар.
Хьасана нана а южарий а геттара г1елбенна к1албусаш латташ хиннаб май бетта. Цар 1одихьа ши гали хьажк1аш дика накъаяннай царна. Цхьа кад хьажк1ех ши кад 1аьржа хьоар, е мукха хьоар луш хиннад цига к1ала баьхача мордва къамах болча кхалнаха. Г1алг1ай цига 1обахккалца царна б1арга яйна хиннаяц хьажк1а. Г1алг1аша пишка т1а уж йотташ чоалпаш йоахаш хиннай. Х1аьта мордвай кхалнаха ч1оаг1а езаеннай уж. Цудухьа ши кад хьоар луш хиннад цар хьажк1ий цхьан кадах.Шин бетта хьоара олгаш е мукха хьоарах яь балаш а юаш хиннаб Хьасана нанеи йижарийи. Цул совг1а, моцалла уж к1ала ца бисийтара, гурахьа сов хьалха шелал оттарах хьаяьха ца кхувш йиса коартолаш хьаяха кхай т1а ихав Хьасан, ше санна долча берашца. Варбаст бетташ г1орадаь лаьтта доха а деш, г1ораяь коартолаш гулъеш хиннай Хьасана. Уж яьша йола ялале, гон етташ йохаеш , олгаш деш хиннад аьтача коартолах. Т1аккха пишка т1а дотташ нанна а йижарашта а луш хиннад. Цо цхьа бахьан моцал юхатохаш хиннай. Х1аьта а ялатах яь х1ама ца йиача, д1алела могаш хиннаяц цар нана. Из бахьан кхашка б1аьстан белхаш доладелча, тракториста г1онча волаш болх бе волавеннав Хьасан. Цул йоаккхаг1а йола юша, Хьасана дехар а даь, бригада поваралла д1аийцай.
Колхоза кхашка болх беш болча наха дийнахь цкъа яа х1ама кийчъеш хиннай. «Затируха» яха 1аьржача хьоарах даь худари 300 грамм маькхи хиннад царна телаш. Шоашта телача кхачах ах маькхи киса лелаеча шушингашка худари, ц1акхихьад вошаси юшаси, наннеи з1амаг1а йолча йи1игаи лаьрх1а. Х1аьта а из тоъаш хиннадац к1ала биссача наьна кера. Из денгара ди массаза доал г1еллуш латташ хиларах, ялат чуэца доладелча, кисашка а че а дехкаш к1а чукхахьа волавеннав Хьасан. Из бийсан шоай калхьарца 1ахьа а 1охьаш, нанна а шоашта а олгаш дара хьоар доаккхаш хиннад бераша. Цкъа иштта кисашка а че а к1а делла Хьасан сарахь чувоаг1аш, духьала воаг1а комендант б1аргавайнав цунна. Из д1авада велча, хаче барч доаста а денна, че даьлла к1а 1одахад. Комендатуре чу а вига, Хьасана лочкъадаь колхоза к1а дахьаш хиннад, аьнна, протокол оттаяьй коменданта. Т1аккха лаьца комендатура КПЗ чувеллав. Цу шерашка кхайт1ара лочкъадаь к1а дихьачоа,1аьдало итт шерага кхаччалца набахта валла суд еш хиннай. Пхе шера набахта валла суд яьй Хьасана.
Ший во1 лаьцача дог г1елденна ежай нана, Маликат. Вошас къоал даьд аьнна, балхара д1аяккхай йоккхаг1а йола юша. Цар дезала геттара боккха кхерам т1аэттаб. Хьалъяьа х1ама йоацаш бисаб дезал. Нанас аьннад ший йоккхаг1а йолча йо1ага: - Со кхы д1алелалургйолаш яц, Шуче базар т1а а яхе, вай 1обена к1увс бохка беза 1а. Цох ялат эцаргда вай. Из 1а ца бохке, вай дерригаш а моцалла довргда.
Октябрь бутт бовш латташ лоа а дийлха шелал эттай. Шуче базар т1а болхача кхалнахах д1а а кхийтта, к1увс бохка яхай Маликата йоккхаг1а йола йо1. Райцентре кхаччалца пхийтта километр г1аш бахаб кхалнах. Цу хана лелаш хиннаяц автобусаш, наггахь колхоза г1улакха грузовой машина ухаш хиннай. Делкъхана д1акхаьчаб кхалнах базар т1а. Цига шо-шоай г1улакха д1а-хьа баьржаб уж, сайран ц1аг1оргдола ха а йилла.
Маликата йи1ий к1увса мах хоатташ хиннабац цхьанне а. Из бахьан ч1оаг1а сагота хиннай йо1. Ди сайрангахьа ластача хана, цунна юххе йий дохка ларек лаьттай, гонахьа дукха ма1анах хиннаб йий молаш. Йий кхоачаделча берригаш д1а а баха, ларека чу мах беш лаьттар араваьннав. К1увс бе лаьца латта йо1 б1арга а яйна, хьат1авена хаьттад цо йи1игага:
- Фу дех 1а к1увсах?
Ше фу аргда а цаховш йист ца хулаш лаьттай йо1, х1ана аьлча, цунна ховш хиннадац, е нанас хьааьнна а хиннадац цунга мел деха деза цох ахча. Цудухьа жоп далара метта, къонахчунга аьннад цо:
- 1а фу лургдар?
- Хац сона! – аьннад къонахчо, - хьа к1увс хозбеннаб сона, б1аь тум-ам лургдар аз, хьо раьза хуле!
Б1аь тума аьлча, г1адъяхай йо1, цунна дукха ахча хийттад из. Цу шерашка маькха булках ткъо тума доаккхаш хилар теркаме ийцача, пхи булка маькха мах мара хиннабац из.
- Раьза я со! – аьннад, йо1ас. Цунгара из ахча хьа а ийца, к1увс д1абеннаб цо. Ахча, доадар кхераш, из то1адаь бе а делла, шийца базар т1а баьхка кхалнах лаха эттай йо1. В1ашаг1кхетаргда аьнна цар йийцача моттиге хиннабац уж. Шийга ца а хьежаш, уж ц1абахаб аьнна меттад йо1а, х1ана аьлча, малх чубузаш латташ хиннаб. Ше гаьна яха езандаь, борал сихдаьд цо, шоай юртарча кхалнаха т1ехьакхе безам болаш. Ах новкъа кхоачаш латташ боад къовла а бенна, бийса эттай. Шелъенна, шийх бертий кхетар кхераш, еддай из г1орабаьча новкъа г1олла. Иштта удаш, сало1аш, т1аккха юха а удаш цхьан сахьата шоай юрта 1очукхаьча йоаллача хана, хьалхашкахьара цунна духхьала т1айоаг1ача лампилгаш санна къегаш дола бертий б1аргаш дайнад цунна. Цкъарчоа шоай юртара ж1алий уж да мотташ, башха кхерам боацаш едда йодаш хиннай из. Ж1алеш 1ехаш ма хулий, х1аьта акхарга-м 1имад а мича йоал, аьнна, дагахь уйлай яьй цо. Шек а янна, наькъа йисте яг1ача гаьн т1а яннай из.
Ена хьаэттай бертий. Из т1аяьннача гаьна гонахьа кхеста йолаеннай уж, наг-нагахьа укхунгахьа хьал а хьожаш. Сов царех кхераш, шинна кулгаца га лаьца, мочкхалаш эгаш яг1ай йо1. Тоъал ха яннай, бертий д1а ца йолхаш, из лораеш яг1аш. Шелъенна деррига дег1 эгаш хиннад кхалсага.
Ше дийна юсаргхиларах дог дилла, гаьн т1а из яг1аш, наькъа т1а г1олла 1ойоаг1ача машина лампаша сийрдабаьккхаб цар юрта бода никъ. Бертий едда д1аяхай. Машин гаргакхоачаш латташ, гаьн т1ара 1о а янна, наькъа юккъе д1аэттай йо1. Цу машенаца ц1абоаг1аш хиннаб цунца базар т1а баха истий. Машина юха а сеца хьат1ахоаяьй, шелъяларах а кхераяларах а мочхалаш эгаш хинна Маликата йо1. Исташа шийга деча хаттарашта жоп далара баге хьоае ца могаш хиннай из. Ц1акхоачаше а са кхетам чура а янна ежай йо1. Цун деррига дег1 доагаш хиннад. Юшийна ше молаг1а новкъостал дергда ца ховш, корзаг1ъянна цунна гонахьа кхийстай з1амаг1йола йи1иг. Наха аларах, бийсан юккъе едда яха юртара фельдшер йоалаяьй цо. Лор цар юрта в1алла хинна а вац. Фельдшера температура йистача, шовзткъанел т1ехьяннай.
- Са де х1ама дац укханна, е д1аяла молхаш а яц, каста-каста «кипяток» тела, яьнна д1аяхай фельдшер.
Кхо дии-кхо бийсеи яккхай унахочо хьа ца кхеташ. Каста-каста садаха из йолаялча, гаьна йоацаш яха йоккха саг хьайийхай яьси деша. Унахочунга дикка хьажа а хьежа, лазар сов к1оаргаденнад, аьнна, яьси деша 1охайнай йоккха саг. Цо яьси дешаше са даьннад ялхайтта шу даланза йолча йо1а.
Из д1аелла кхо ди даьлча, дог даьтт1а еннай цар нана, Маликат. Юша а нана а енна йиса з1амаг1йола йи1иг, сов дукха йийлха, кертах тувлаеннай. Гонахьарча наха оарц а даьккха, райцентрерча лораша д1айигай из. Цох фу хиннад, из цар мича йигай д1ахатта кхы саг висавац цар дезалах. Хьасанага каьхат яьздаьд цу юрта ваьхача цар тайпан саго цун дезалца хиннар дувцаш. Сов дукха г1айг1а яь, набахтарча хьалаша к1алвита кхайкор хьат1адаьннад Хьасана. Ах шу гаргга ха яккхай цо набахтарча больнице. Лораша туберкулез да, аьнна, ханал хьалха аравалийтав из. Бокъонца верзале, ше ваьхача юрта ц1авийрзав к1аьнк ший наьна а йиший а кашамашка оттара. Набахтара аравоалаш цига лийца баьхкача г1алг1аша а нохчаша а ахча гулдаьд цунна ший дезала т1ера саг1а даккха, аьнна. Цу ахчах хьоари даьттеи ийца, клубе баьхача кхалнахага ч1аьпилгаш а дайта, уж наха саг1ийна д1адекъийтар цо, ший наннеи юшийнеи т1ера. Юрта комендантага дехар даь, ший з1амаг1а йола йиша лаха эттар. Райцентра больницешка а, казахстана городашка а каьхаташ дахьийтар из йола моттиг хьаалар дехаш. Алма-Атерча психбольницера жоп дера хьа йиша тоаенна араяьннай, бакъда из йола моттиг йовзац тхона, аьнна. Иштта лар йоацаш йисай цун з1амаг1а йола юша.
Хьасан цхьаь висарах, цунца цхьана юрта баьхача г1алг1аша йоалае могайир колхоза ферме божбетташ йола Цаэш яха вурийтта шу даьнна йо1. Из ше а цу ферме доаханга хьожаш къахьегаш а вар. Цун а б1арг т1аэтта хинабар хоза сибат, г1ов кеп долча йо1а. Бакъда лоарх1авацар из, ше набахта ваьлла цамагар кхийтта воландаь, йо1 шийх яьшаргьяц мотташ. Цун уйла-нигат йо1аца хиларах, боккхийча наха хьадир из зоахалол. Йо1 ше а раьза хилар цунга маьре яха. Уж баха хайшаб колхоза фермаца пен а болаш хьайбаш леладерашта лаьрх1а хьалдаьча доккха доацача ц1еношка. Шаккхе а цу ферме балха а долаш, кхоачамболаш таро хьахилар цар. Кастале к1аьнк вир Цаэша. Эльбазар аьнна ц1и еннай цунна Хьасана, ший даьда дагавеха. Кхо шу кхы даьлча, йи1иг т1акхийттай дезала. Иштта уж бахаш 1956 шера г1алг1аштеи нохчаштеи бехк т1ерабоаккхаш, цар автономни республика меттаоттаеш бола соцам арабаьлар. Вайнах тохабелар ц1ааха. Боацача маьхах шоай боахамаш а доахан а д1а а дохкаш ц1ааха болабелар уж шоай мехка. Ший нанеи юшеи доахка кашамаш дага доахкаш, Даьй мехка ц1аваха сихлуш хинавац Хьасан. Бакъда цун сесаг Цаэш х1ара дийнахь марагара дехаш хиннай Кавказе г1оргдар вай, яхаш. – Тхабараш берригаш а ц1абахаб, вай фудеш даг1а укхаза, яхаш. Цунна дага а хиннадац ший мар юхасецавер фуд. Х1аьта Хьасан юхасецавеш дола бахьанаш кхы а хиннад. Буро т1а, т1ом хьале, шоаш баьхача ц1еношка мала вах хьажа, аьнна дехар даь хиннад цо Кавказе ц1аводаш хиннача ший гаргарача сагага. Т1аккха шийга каьхат язде, аьнна. Шийга аьннар кхоачашдеш, Хьасанар баьхача Владикавказерча ц1еношка хьажа ваха хиннав укхан гаргара саг. Цун ц1еношка бахача х1ираша кхыметтел коа а витавац из. Долчча тайпара каьхат яздаьд цо Хьасанага, х1ираша ше коа ца витарах. Хьасанага санна, кхыча г1алг1ашка а дена хиннад письмош, цар ц1еношка х1ирий бах, аьнна. Цудухьа х1анзарчоа ц1абаха дага хиннабац уж, кхыча юрташка баха раьза боацаш.
1963 шу долалуш ший доахан а дехка, 1анна юкъе ц1абийрзаб Хьасана дезал.
Кхойтта шу даьнна к1аьнк ше волаш нанаца а южарашца а Казахстане шоаш бахале хьалдаьча ц1еношка баха хайшаб цун дезал. Ше а сесаг а ферме балха д1аэттаб. Бераш райцентре хиннача интернате дешаш хиннад. Х1анз нокхарий лоаттаду аз тхоай хиннача ц1еношка. Б1аьсти ялча денз гурралца нокхарашца хул со лоам вахе. Тхоашта а гаргарча наха д1адала а тоъаш модз доаккх аз. Из бахьан а дац со цига хилар. Магац сонна цхьаккха ца деш ц1аг1а ваг1а. Нокхарий децаре со венна дукха ха хургьяр, - аьлар Хьасана.

Султан ШАДИЕВ

Сердало

Вы можете разместить эту новость у себя в социальной сети

Доброго времени суток, уважаемый посетитель!

В комментариях категорически запрещено:

  1. Оскорблять чужое достоинство.
  2. Сеять и проявлять межнациональную или межрелигиозную рознь.
  3. Употреблять ненормативную лексику, мат.

За нарушение правил следует предупреждение или бан (зависит от нарушения). При публикации комментариев старайтесь, по мере возможности, придерживаться правил вайнахского этикета. Старайтесь не оскорблять других пользователей. Всегда помните о том, что каждый человек несет ответственность за свои слова перед Аллахом и законом России!

© 2007-2009
| Реклама | Ссылки | Партнеры