Главная Стартовой Избранное Карта Сообщение
Вы гость вход | регистрация 28 / 03 / 2024 Время Московское: 7982 Человек (а) в сети
 

Беков Дордаг1а Тембот

Тембот ваьв 1937 шера Йоаккхача Ачалкхе дика хьал долаш болча дезале. Дукха жа-доахан а долаш, Буро т1еи Ачалкхеи, шиннахьа, тикаш а йолаш хиннав цун да Дордаг1а. Буро т1арча тика т1а дохкар дулх,

нахча, машдаьтта, тха, кхыяр а, х1аьта Ачалкхе хиннача тика т1а – фаткен, к1ада, бел-бахьа, мангал, нух, кхыяр а.
Тембот деша д1аволалуш, хьалхарчоа шоай юртарча маьждиге 1омадаь хиннад 1арбий дешари йоазуви. Т1аккха дас д1авелар из Наьсаре (Крепосте) хиннача школе. Из яьккха ваьлча из дешаш хилар Владикавказски реальни училище. 1893 шера из яьккхачул т1ехьаг1а, из деша вахар Ростове хиннача политехнически институте. Цхьан шера дийшача, из институт йита йийрзай цун, цамогаш хиларах.
Ц1а а вена, дарба а даь, т1аккха чиновникала балха эттар из Буро т1а хиннача паччахьалкхен банке. Буро т1а шоай ц1енош хиннад цар.
Тембота ше яздеча беса «вурийтталаг1а шу эттача, Эрсий мотт очбаьлар». Цу хана хина вай интеллигенци екъаелар. Ца1аш бар, Кавказски федерации хьа а я, цунна юкъе ший ло1амах чуйоаг1аш Г1алг1айче хилийта дага болаш, буржуазно-демократически наькъах из дег1аухаргйолаш. Укхаза хьалхабаьнначарех бар Инарал Укуров Т1онта, Джабагиевг1ар Махьмадии Висангирии. Х1аьта Джабагиевг1ар хьаяча паччахьалкхен юкъе доакъошхо волча хана Тембота язъяьяр очерк «Революции Г1алг1айчеи». Очерка т1а вайна гу цу ханарча Г1аг1айче хина лоаттам. 1917 шера, феврале, паччахьа 1аьдал деха д1адалар ч1оаг1а могадеш хьат1аийцар автора. Цо яздаьчох, хьалха 1ото1абаь баьхка нах, къаьстта Кавказе бахараш, ч1оаг1а г1озбаьнна а дог эйденна а хиннабар паччахьа 1аьдал дохарах. Тембота шийна гуш 1917 шера, июль бета, Буро т1а г1алг1ашта погром яьяр, 25 саг вувш. Большевикашта дезаш дацар, лоаман наха в1ашаг1 а кхийтта, шоай цхоаг1он федеративни союз хьаяр. Цудухьа цар хьекхар х1ирийи казакаши г1алг1ашта духьала, г1алг1ай царна духьала. В1ашкахехкаш бар х1ирийи г1ааьбартойи. Къамашта юкъе ч1оаг1бела болабенна барт бохабича, большевикашта аттаг1а хулар цу халкъашта доал де. Цу юкъа, тембота яздечча тайпара, г1алг1ай в1аши барта а баха, цхьоаг1онца бола цхьа дезал сана д1аэйттар. Т1еххьара а, г1алг1ай хьаькъалцеи низацеи шоаш толашаг1а хиннабале а, г1улакх машарца д1адерзадир-казакаша шоаш хьамукъадаьхар кховзткъа шу хьалха паччахьа 1аьдало г1алг1ашкара д1адаьха хина лаьтташ. Цу мел долча г1улакха, автора вайна хьахойттача беса, хьалха лаьттачарех вар Джабагиев Висангири.
Цу очерках гу вайна Тембот къамий машар безаш хинналга. Тембот ше маьршача нахах хиннавале а, Г1алг1айчен хала ди т1аэттача, ца воалаш кара топ ийца д1аэттавар Долакх-Юрта деникинцашта духьала т1ом беча хана. Цу юртара хиннаб Тембота устц1ай, цар даьча тешалах, из т1ом мел лаьттача деношка Тембот окопа чура ца воалаш т1ом беш а хилар.
Тембота цкъарчоа харцбеш бувцаш хина большевикаш хьалхарча юкъа дика хилар мискача нахаца. Большевикаша хьакхеллар «Лоаманхой Автономни Советски Социалистически Республика», х1аьта Г1алг1айченах ц1и тиллла хиннаяр «Красная Ингушетия», аьнна, 1924 шера хьахилийтар «Г1алг1ай Автономни Область». Берригача мехка сана Г1алг1айче а д1ахьош яр культурни революции Г1алг1ашкахьа хьадийрза хиннача 1аьдалгахьа ваьлар Тембот а. Къаман г1улакха дег1адоаладе йиш йолаш хина ха яр из, цудухьа Тембот а, кхыбола вай цу ханара дийша нах санна, къаман хьашташта эттар.
Мальсагов Зоврбик вувцача хана дийцар «Сердало» яха вай хьалхара а къаьнаг1а дола газет. Зоврбик ше цун редактор хиннавале а, цунна ч1оаг1а эшаш вар из газет практически д1ахьоргдола саг. Зоврбикаца ший доттаг1ал хилар бахьан долаш, Тембота цунгара хьа а ийца, 1омадир из вай керда йоазув. Тембота в1ашаг1ъеллар г1алг1ай метала язде ховш йола з1амига коллектив. Цу коллективе белгалаг1а хилар масала, г1алг1ай керда йоазув 1омадаь вола Ханиев Осман. Кхы дукха ца говш царна т1ехьакхийр Озиев салман. Т1аккха баьхкар газете Аушев Махьмад, Ахриев Лорса, Дахкильгов Бахьаудин, кхыбараш а. 1925-1926 шерашка къахьега болабелар Осьмиев Хьамзат, Муталиев Хьажбийкар, Зязиков Бахьаудин, кхыбараш а. Вай газет болх бе д1адолалуш хина ха, халаг1чарех яр: еха экономика, уголовникаша г1аьраш еш, цхьаццайолча моттигашка нах моцал леш…
Газета т1а нахага д1абаь кхайкам бар газет наха мел эшаш да. Цу хьалхарча хана газете хьа мел ухийташ хина материалаш эрсий меттала язъяь яр. Уж еррига а, Тембота ше цу статья т1а деча тешалах, г1алг1ай метала йоахаш из ше вар. Цудухьа ала бокъо я вай, Тембот хьалхара таржамхо ва, аьнна.
Ши газет арахеца цу ханарча Автономни Областа хала хиларца «Сердало» газет арадувлаш хиннадар г1алг1айи эрсийи шин метала. Газета цхьан номера т1а кепатехача стихотворене т1а дар дешаш:
В аулах и селах
Мало по малу,-
Все больше и больше
Читают «Сердало».
Из газет наха ч1оаг1а дезаденнадар. Кхыметтале радио а йоацача наха цу газета д1ахайтар дунен т1ара, берригача мехкара, Г1алг1айчера долаш дола вахар-лелар, экономика, юртабоахам, дешар, лорал дар, кхыдар а. Тембота ше дукха статьяш кепаетташ хиннаяр «Сердало» газет1а т1а. Царна к1ала тайп-тайпара яздаь хулар: «Т. Беков», «Т. Бек», Т. Б», «Т. Б.». Вай хьахина кхаьхата мотт эггара хьалхара караийцачарех ше хинна ца 1еш, Темботах хилар хьалхара хьехархо а. 1923-ча шера Областной дешара отдело в1ашаг1ъехкаш яр курсаш. 1923 - ча шера газета йиълаг1ча номера т1а цо кепатехар статья «Хьехархой курсаш». Хьехархой курсашка хьийха а ца 1еш, Тембота г1алг1ай йоазув 1омадара совпартшколе, опорни школе, курсашка. Къаьстта цун педагогически талант гучаяьлар из Г1алг1ай педтехникуме хьехаш хиннача хана.
Тембота прозаически кхоаллам ба дукха статьяши очеркаши, Дукхаг1а йола цун очеркаш статьяши кепайийтар цун хьамсара хиннача «Сердало» газета т1а.
Къаьстта ший лоарх1ам болаш я Тембота «Революции Г1алг1айчеи» яха очерк. Ший очерк Темботас д1айолаю 1917 шера февраль бета хиннача революценгара. Г1алг1ай къаман боаккха кхаь хулаш х1ама хиннад из, паччахь ший г1анда т1ара 1овалар.
Къаьстта уж г1озбаьннабар кердача декларацешка, лозунгашка ладийг1ача.
Эггара хьалха г1алг1аша эккхаю паччахьа 1аьдалах шоашка йиса хина администраце.
1917-ча шера, марте, къама шийна юкъера хержар керда нах, юрташка а мехка а доаг1аш дола доал цар дергдолаш.
Цу шера, май бетта, Буро т1а в1ашаг1кхийтача Кавказа къамий викалаша шоай ло1амех в1ашаг1еллар «Къилбаседа Кавказа лоаманхой союз». Очерка т1а мел дувцачун, Тембот ше теш а, доакъошхо а хиннав. Чоалхане ха я из очерка т1а ювцашяр. Къаьстта авторо могаеш я цу хана хина Г1алг1ай Къаман Совет.
Публицистически говза язъяь хина очерк боаккха пайда луш я вай цу ханарча исторена а.
Вай багахбувцам дукха ховши безаши Беков хинналга гуш да кепатехача багахбувцама кхаь ж1овхарах. Шира зама ювцаш а турпала куц долаш а я «Ачамза-Боарз (Лоаман Хана во1)» яхаш яр. Цу т1а вувцаш волга кхаь турпала ц1ераш я г1алг1ай кхо дакъа белгалдеш (ши кхооо б1аь шу хьалхарча замах): лоамарча г1алг1айи (Лоаман ха яха турпал), Наьрта Наьсари (наьсархой белгалбеш), Наьрта Орстхой (г1алг1ай тукхам орстхой белгалбеш).
Тембот дагавоаг1аш хинначар хийла оалаш да, цо дукха вай багахбувцам д1ааязбаь а Литературни Юкъарала, т1акха 1илма-Токхама института д1абенна хиннабар, аьнна. Бакъда, уж еррига архиваш, ший ханнахьа кепа ца тохарах, мича ехар ца ховш д1аяьннай. Къаьстта дукха хиннадар, йоах, Тембота д1аяъздаь турпала - эпически иллеши, шира дувцараши, наьртий оаламаши.
Материал кийчъяр

ДЗОВРНАЬКЪАН АЗА

Сердало

Вы можете разместить эту новость у себя в социальной сети

Доброго времени суток, уважаемый посетитель!

В комментариях категорически запрещено:

  1. Оскорблять чужое достоинство.
  2. Сеять и проявлять межнациональную или межрелигиозную рознь.
  3. Употреблять ненормативную лексику, мат.

За нарушение правил следует предупреждение или бан (зависит от нарушения). При публикации комментариев старайтесь, по мере возможности, придерживаться правил вайнахского этикета. Старайтесь не оскорблять других пользователей. Всегда помните о том, что каждый человек несет ответственность за свои слова перед Аллахом и законом России!

Комментарии

Илез Торшхоев Вс, 20/10/2019 - 19:38

Это как? Родился в 1937 а закончил училище в 1893?! Лол)))

:-) Пнд, 19/01/2015 - 10:20

***класс***

Чт, 26/12/2013 - 19:24

Г1алг1ай тукхам Орстхой?))))
Серьезно?))
От души, рассмешили)

© 2007-2009
| Реклама | Ссылки | Партнеры